ถ้ำเซ่งเม่ง

ภูมิประเทศ

สภาพทั่วไป

ถ้ำเซ่งเม่งเป็นเพิงหินที่เกิดจากการซ้อนกันของก้อนหินขนาดใหญ่บนภูหัวนา หนึ่งในภูเขาหินทรายในเขตเทือกเขาภูพาน (เหนือขึ้นไปจากภูหัวนาเป็นอุทยานแห่งชาติภูผายลและอุทยานแห่งชาติภูพาน) เพิงผาหันหน้าไปทางทิศตะวันตก พื้นที่โดยรอบถ้ำค่อนข้างราบ

ถ้ำเซ่งเม่งอยู่ห่างจากหมู่บ้านห้วยม่วงไปทางทิศตะวันออกประมาณ 1.5 กม. ห่างจากถ้ำลายมือมาทางทิศใต้ประมาณ 4 กิโลเมตร

แหล่งโบราณคดีมีห้วยม่วงไหลผ่านอยู่ทางทิศใต้ของแหล่ง (เกือบประชิดแหล่ง) ส่วนลำน้ำอื่นๆ ได้แก่ ห้วยจุมจังอยู่ห่างจากแหล่งไปทางทิศตะวันออกและทิศใต้ประมาณ 4 กิโลเมตร และลำพะยัง (ห้วยม่วง) อยู่ห่างจากแหล่งไปทางทิศเหนือประมาณ 7 กิโลเมตร 

ลักษณะของแหล่งเป็นก้อนหินที่มีขนาดกว้าง 8 เมตร ยาว 13 เมตร สูงหรือหนาประมาณ 1.8 เมตร ตั้งอยู่ตรงกลางลานหินที่มีขนาดกว้าง 70x70 เมตร เป็นสถานที่ชาวบ้านมักนำสัตว์มาเลี้ยง และเป็นเส้นทางผ่านขึ้นเขา มีบ่อน้ำเล็กๆ อยู่ในบริเวณนี้ด้วย

ภาพที่พบอยู่บริเวณใต้เพิงผาหรือบริเวณเพดานหินเตี้ยๆ ซึ่งจะต้องสอดตัวเข้าไปนอนดูภาพที่มีอยู่เกือบเต็มผนัง ผู้สำรวจและศึกษาระบุว่าระยะสายตาไม่อาจคุมภาพได้ทั้งหมด ต้องค่อยๆ ขยับตัวในขณะที่ยังนอนหงายดูทีละจุด เพราะว่าเพดานกับพื้นห่างกันประมาณ 50 เซนติเมตร บางช่วงแค่ 30 เซนติเมตร จากระยะสายตาเท่านั้น (พเยาว์ เข็มนาค 2539 : 104)

ความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง

ทางน้ำ

ห้วยม่วง, ห้วยจุมจัง, ลำพะยัง

ยุคทางโบราณคดี

ประวัติการศึกษา

ชื่อผู้ศึกษา : กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2525

วิธีศึกษา : สำรวจ, ศึกษาศิลปะถ้ำ

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

ชื่อผู้ศึกษา : กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2532

วิธีศึกษา : ศึกษาศิลปะถ้ำ

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

ชื่อผู้ศึกษา : พเยาว์ เข็มนาค

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2539

วิธีศึกษา : ศึกษาศิลปะถ้ำ

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

ชื่อผู้ศึกษา : พัชรี สาริกบุตร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2543

วิธีศึกษา : ศึกษาศิลปะถ้ำ

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : ม.ศิลปากร

ผลการศึกษา :

ประเภทของแหล่งโบราณคดี

สาระสำคัญทางโบราณคดี

ถ้ำเซ่งเม่งมีลักษณะเป็นเพิงหินที่เกิดจากการซ้อนกันของก้อนหินขนาดใหญ่บนภูหัวนา หนึ่งในภูเขาหินทรายในเขตเทือกเขาภูพาน เพิงผาหันหน้าไปทางทิศตะวันตก ห่างจากถ้ำลายมือมาทางทิศใต้ประมาณ 4 กิโลเมตร

ลักษณะของแหล่งเป็นก้อนหินที่มีขนาดกว้าง 8 เมตร ยาว 13 เมตร สูงหรือหนาประมาณ 1.8 เมตร ตั้งอยู่ตรงกลางลานหินที่มีขนาดกว้าง 70x70 เมตร

ภาพที่พบอยู่บริเวณใต้เพิงผาหรือบริเวณเพดานหินเตี้ยๆ ซึ่งจะต้องสอดตัวเข้าไปนอนดูภาพที่มีอยู่เกือบเต็มผนัง ผู้สำรวจและศึกษาระบุว่าระยะสายตาไม่อาจคุมภาพได้ทั้งหมด ต้องค่อยๆ ขยับตัวในขณะที่ยังนอนหงายดูทีละจุด เพราะว่าเพดานกับพื้นห่างกันประมาณ 50 เซนติเมตร บางช่วงแค่ 30 เซนติเมตร จากระยะสายตาเท่านั้น ระยะที่ใกล้เกินไปนี้ผู้เขียนภาพจะต้องกำหนดของเขตและวางภาพไว้ก่อน มิฉะนั้นจะไม่สามารถคุมตำแหน่งภาพได้ตามต้องการ (พเยาว์ เข็มนาค 2539 : 104)

ภาพที่พบมีด้วยกัน 2 ชนิด คือ ภาพมือคนและภาพสัญลักษณ์ (พเยาว์ เข็มนาค 2539 : 104-105)

ภาพมือ มีทั้งสิ้น 31 ภาพ และที่นับไม่ได้อีกจำนวนหนึ่ง ทั้ง 31 ภาพนี้มีทั้งมือขนาดเล็ก (เท่าขนาดมือเด็ก) มือขนาดกลาง และมือขนาดเท่าผู้ใหญ่ มีทั้งมือซ้ายและขวา

ภาพมือเด็กมี 3 ภาพ มือข้างซ้าย 1 ภาพ ข้างขวา 2 ภาพ

ภาพมือผู้ใหญ่ 28 ภาพ มือข้างซ้าย 2 ภาพ ข้างขวา 14 ภาพ ไม่สามารถแยกได้ว่าเป็นข้างใดอีก 12 ภาพ

เทคนิคทำภาพมือมี 2 วิธีด้วยกัน คือ

1. ใช้สีทามือแล้วทาบลงบนผนัง เรียกว่า การทาบมือ พบ 29 ภาพ เป็นมือเด็ก 2 ภาพ ทั้งซ้ายและขวา ส่วนมือผู้ใหญ่ 16 ภาพ มือข้างซ้าย 2 ภาพ ข้างขวา 14 ภาพ ไม่สามารถแยกได้อีก 11 ภาพ

2. ใช้สีทามือแล้วขูดสีบางส่วนจากอุ้งมือออก เรียกว่า มือทาบแบบประดิษฐ์ ทำเป็นลายคล้ายก้นหอย แล้วทาบลงบนผนังหิน มี 2 ภาพ เป็นมือขวาของเด็ก 1 ภาพ มือผู้ใหญ่ไม่สามารถแยกได้ว่าซ้ายหรือขวา 1 ภาพ

ภาพสัญลักษณ์ ลักษณะเป็นลายเส้นเขียนปะปนไปกับภาพมือ ส่วนใหญ่เป็นการนำเส้นตรงมาสร้างภาพ ใช้เส้นโค้งน้อยกว่า โดยทำเป็นรูปสี่เหลี่ยมหลายขนาดนำมาต่อกันเป็นภาพ แทรกอยู่กับภาพมือ บางภาพทับอยู่กับภาพมือ เห็นไม่ชัดว่าภาพอะไรทับอะไร

แหล่งภาพเขียนสีถ้ำเซ่งเม่ง และถ้ำลายมือ ต่างก็ตั้งอยู่ในตำบลหนองห้าง อำเภอกุฉินารายณ์ ตั้งอยู่บนเขาเดียวกัน ห่างกัน 4 กิโลเมตร ผู้วาดภาพเลือกหน้าผาบนหลังเขาด้านทิศตะวันตก ซึ่งมีพื้นที่ราบ และแหล่งโบราณคดีที่โนนบ้านฮ้างปลาฝากับบ้านหนองห้างเหมือนกัน ผู้ศึกษาจึงสันนิษฐานว่าผู้สร้างสรรค์ภาพน่าจะเป็นคนกลุ่มเดียวกัน (พเยาว์ เข็มนาค 2539 : 105)

ผู้เรียบเรียงข้อมูล-ผู้ดูแลฐานข้อมูล

บรรณานุกรม

กรมศิลปากร. “ถ้ำลายมือ.” ระบบฐานข้อมูลแหล่งมรดกทางศิลปวัฒนธรรม และระบบภูมิสารสนเทศ โรงการสำรวจแหล่งมาดกทางศิลปวัฒนธรรม. (ออนไลน์), มปป. เข้าถึงเมื่อ 23 ธันวาคม 2557. แหล่งที่มา http://www.gis.finearts.go.th/gisweb/viewer.aspx

พเยาว์ เข็มนาค. ศิลปะถ้ำสมัยก่อนประวัติศาสตร์ในประเทศไทย. กรุงเทพฯ : กองโบราณคดี กรมศิลปากร, 2539.

พัชรี สาริกบุตร. “ถ้ำเซ่งเม่ง.” ภาพเขียนสีและภาพสลัก : ศิลปะสมัยก่อนประวัติศาสตร์ในประเทศไทย. (ออนไลน์), 2543. เข้าถึงเมื่อ 23 ธันวาคม 2557. แหล่งที่มา http://www.era.su.ac.th/RockPainting/south/index.html

พิสิฐ เจริญวงศ์ (บรรณาธิการ). ศิลปะถ้ำในอีสาน. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2532.

ข่าวที่เกี่ยวข้อง