กลุ่มโบราณสถาน เตาเผาเครื่องเคลือบดินเผา

ภูมิประเทศ

สภาพทั่วไป

แหล่งเตาเผาเครื่องถ้วยชามสังคโลกของสุโขทัยพบอยู่ทางด้านเหนือ ติดกับวัดพระพายหลวง โดยเฉพาะในบริเวณคันดินด้านทิศเหนือของวัดพระพายหลวง หรือบริเวณริมฝั่งคูน้ำแม่โจน ห่างจากคูเมืองด้านทิศเหนือของเมืองสุโขทัยไปประมาณ 800 เมตร บางส่วนริมคันดินด้านทิศตะวันตกของวัดพระพายหลวง  

เมืองสุโขทัยตั้งอยู่บนที่ราบตะพักลำน้ำ (Terrace) เชิงเขาด้านทิศตะวันออกของเทือกเขาประทักษ์ ตะกอนที่ทับถมจึงประกอบไปด้วยดิน กรวด ทราย ที่ถูกน้ำพัดพามาจากภูเขา

จากเชิงเขา พื้นที่มีความลาดเอียงไปทางทิศตะวันออกสู่แม่น้ำยมที่อยู่ห่างจากตัวเมืองโบราณไปทางทิศตะวันออกประมาณ 11 กิโลเมตร มีลำน้ำสำคัญคือ คลองเสาหอ ซึ่งเป็นลำน้ำสายตรงทางด้านทิศใต้ และคลองแม่ลำพันทางด้านทิศเหนือและตะวันออกของเมือง และไหลลงสู่แม่น้ำยมที่ตัวจังหวัดสุโขทัยในปัจจุบัน

พื้นที่ระหว่างเมืองโบราณสุโขทัยกับแม่น้ำยมเป็นที่ลุ่ม มักมีน้ำท่วมประจำ และบางแห่งมีน้ำแช่ขังอยู่หลายเดือน จึงอาจเป็นสาเหตุหนึ่งที่ทำให้เมืองเก่าสุโขทัยไม่ได้ตั้งอยู่บนที่ราบริมฝั่งแม่น้ำ

ความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง

ทางน้ำ

ลำน้ำแม่โจน, คลองแม่ลำพัน, แม่น้ำยม

สภาพธรณีวิทยา

เมืองสุโขทัยตั้งอยู่บนที่ราบตะพักลำน้ำ (Terrace) เชิงเขาด้านทิศตะวันออกของเทือกเขาประทักษ์ ซึ่งเป็นเทือกเขาหินตะกอนในยุคเพอร์เมียนและไทรแอสซิก ประกอบไปด้วยเขาหลายลูก ตะกอนที่ทับถมจึงประกอบไปด้วยดิน กรวด ทราย ที่ถูกน้ำพัดพามาจากภูเขา ดินเป็นชุดดินแม่แตง (Mae Taeng series: Mt)

ยุคทางโบราณคดี

สมัย/วัฒนธรรม

ประวัติการศึกษา

ชื่อผู้ศึกษา : สุภัทรดิศ ดิศกุล

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2521

วิธีศึกษา : ประวัติศาสตร์ศิลปะ, ศึกษาสถาปัตยกรรม

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : คณะกรรมการกรรมการแห่งชาติว่าด้วยการศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ

ผลการศึกษา :

ชื่อผู้ศึกษา : พิเศษ เจียจันทร์พงษ์

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2546

วิธีศึกษา : ประวัติศาสตร์ศิลปะ, ศึกษาสถาปัตยกรรม, ประวัติศาสตร์

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

ประเภทของแหล่งโบราณคดี

สาระสำคัญทางโบราณคดี

สังคโลก เป็นชื่อที่มีความหมายถึงเครื่องปั้นดินเผาที่ผลิตขึ้นในสมัยสุโขทัย ทั้งในเมืองศรีสัชนาลัยและเมืองสุโขทัย เป็นการทำเครื่องถ้วยชามที่เคลือบสีต่างๆ เช่น สีเขียวไข่กา สีน้ำตาล สีใสเคลือบทับลายเขียนรูปต่างๆ เป็นอาทิ สังคโลกเป็นสินค้าที่ส่งไปขายยังนอกอาณาเขตสุโขทัยอย่างกว้างขวาง ทั้งในดินแดนประเทศไทยปัจจุบัน เช่นที่อยุธยา แถบภาคใต้ และยังได้พบในแถบฟิลิปปินส์ อินโดนีเซีย และญี่ปุ่นด้วย (พิเศษ เจียจันทร์พงษ์ 2546 : 22)

แหล่งเตาเมืองสุโขทัยตั้งอยู่นอกกำแพงเมืองด้านทิศเหนือของเมืองสุโขทัย โดยกระจัดกระจายบนริมฝั่งคูน้ำแม่โจน พบทั้งสองฝั่งถนนในปัจจุบัน เป็นเตาก่ออิฐ ก่อบนคันดินหรือเนินสูง สำรวจพบ 52 เตา

เตาเผาที่สุโขทัยส่วนใหญ่เป็นเตาที่ก่อขึ้นจากอิฐหรืออิฐดิบ ไม่ใช่เตาขุดที่ขุดเข้าไปในเนินดินธรรมชาติแบบเตาบางแห่งที่ศรีสัชนาลัย เพราะในการขุดค้นของกรมศิลปากรพบเตาอิฐนี้ก่ออยู่บนชั้นดินดาน ซึ่งเป็นชั้นดินล่างสุดของสุโขทัย (พิเศษ เจียจันทร์พงษ์ 2546 : 22)

เตาเผาภาชนะที่สุโขทัยส่วนใหญ่เป็นเตาเผาขนิดระบายความร้อนขึ้น (Updraft kiln) เป็นเตากลม มีขนาดเล็ก พื้นเจาะรูเพื่อระบายความร้อนจากช่องใส่ไฟที่อยู่ด้านล่างขึ้นมา บางครั้งเรียกว่า “เตาตะกรับ” ความร้อนที่ได้จากการเผาไหม้จะสูงพอที่จะใช้เผาภาชนะดินเผาเนื้อแกร่ง (Stoneware) อย่างไรก็ตาม เตาลักษณะนี้จะใช้ในการผลิตภาชนะที่เผาด้วยอุณหภูมิต่ำแบบเนื้อดิน (Earthenware) หรืออาจเป็นเตาที่ใช้เผาภาชนะครั้งแรก (Biscuit firing) ก่อนที่จะนำไปเผาเคลือบ (ปิยะวดี ลิมปะพันธุ์ 2527 : 36)

นอกจากนั้น ยังมีเตาเผาชนิดทางลมร้อนเดินผ่าน หรือระบายความร้อนในแนวนอน (Crossdraft kiln) ขนาดใหญ่ โดยปล่องระบายความร้อนและช่องไฟอยู่คนละแนวกันเพื่อระบายความร้อนในแนวนอนเรียก “เตาประทุน” พบจำนวน 10 เตา เตาชนิดนี้ใช้ผลิตภาชนะเนื้อแกร่ง (Stoneware) ลักษณะเตาแบบนี้จะมีหลังคาโค้งรี ก่อทึบ ตั้งอยู่บนพื้นที่ลาดเอียงประมาณ 10-30 องศา จากส่วนที่เป็นปล่องระบายควันลงไปสสู่ส่วนที่เป็นห้องวางภาชนะและห้องเผาไหม้ โครงสร้างของเตาจะมีรูปร่างคล้ายเรือที่มีประทุนหรือหลังเต่า มีการใช้กี๋ท่อเข้ามาใช้ในการศ่อมแซมส่วนของเตาที่ชำรุด เตาเผาชนิดนี้จะเผาไหม้ความร้อนได้สูงถึง 1200 องศาเซลเซียส (ปิยะวดี ลิมปะพันธุ์ 2527 : 36)

ผู้เรียบเรียงข้อมูล-ผู้ดูแลฐานข้อมูล

บรรณานุกรม

กรมทรัพยากรธรณี. การจำแนกเขตเพื่อการจัดการด้านธรณีวิทยา และทรัพยากรธรณี จังหวัดสุโขทัย. กรุงเทพฯ : กรมทรัพยากรธรณี, 2551.

ปิยะวดี ลิมปะพันธุ์. “รูปแบบและวิวัฒนาการเตาเผาสังคโลกบ้านเกาะน้อย อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย.” สารนิพนธ์ปริญญาศิลปศาสตรบัณฑิต (โบราณคดี) คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2527.

พิเศษ เจียจันทร์พงษ์. นำชมอุทยานประวัติศาสตร์ สุโขทัย ศรีสัชนาลัย กำแพงเพชร. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2546.

ข่าวที่เกี่ยวข้อง