ศูนย์ศึกษาและอนุรักษ์เตาสังคโลก

ภูมิประเทศ

สภาพทั่วไป

ศูนย์ศึกษาและอนุรักษ์เตาสังคโลกหมายเลข 42และหมายเลข 61 อยู่นอกเมืองศรีสัชนาลัยทางทิศเหนือ ตั้งอยู่ที่บ้านเกาะน้อย ห่างจากเมืองศรีสัชนาลัย 5 กิโลเมตร พบหลักฐานตลอดริมฝั่งแม่น้ำยม โดยกระจายทั่วไปประมาณ 1.5 กิโลเมตร เท่าที่สำรวจแล้วมีประมาณ 200 เตา โดยอยู่รวมกันเป็นกลุ่มๆ ที่อาคารศูนย์ศึกษา อนุรักษ์เตาสังคโลก จัดแสดงเตาสังคโลกที่ยังมีภาชนะประเภทไหขนาดใหญ่ ชาม และ เครื่องสังคโลกที่ได้มาจากสถานที่อื่นๆ นักโบราณคดีและกรมศิลปากรได้ขุดค้นและนำส่วนประกอบมาต่อกัน ตั้งแสดงเพื่อให้นักท่องเที่ยว นักศึกษา และผู้สนใจประวัติศาสตร์ได้เข้าชม กลุ่มเตาที่สำคัญ ได้แก่ กลุ่มเตาเผาหมายเลข 42 พบเตาสังคโลกซ้อนทับกันถึง 19 เตา เผาภาชนะเครื่องถ้วยชามทั้งแบบเคลือบและไม่เคลือบ เตาสังคโลกบ้านเกาะน้อยผลิตสังคโลกส่งขายไปที่ญี่ปุ่น อินโดนีเซีย ฟิลิปปินส์  กลุ่มเตาหมายเลข 61 มีเตาใต้ดิน 4 เตา ภาชนะที่พบส่วนใหญ่เป็นไหขนาดใหญ่สำหรับบรรจุน้ำและของแห้ง

ที่ตั้งอาคารศูนย์ศึกษาและอนุรักษ์เตาสังคโลก ที่จัดแสดงเตาสังคโลกหมายเลข 61 ตั้งอยู่บริเวณริมฝั่งแม่น้ำยมห่างจากแม่น้ำประมาณ 100 เมตรโดยมีอาณาเขตดังนี้

             ทิศเหนือ ตั้งอยู่ใกล้คลองโบราณชื่อว่า คลองบอนซึ่งปัจจุบันอยู่ในสภาพตื้นเขิน

ทิศตะวันออก ติดกับถนนระหว่างเมืองโบราณศรีสัชนาลัย-บ้านป่ายาง-บ้านเกาะน้อยและบ้านเรือนของประชาชน

             ทิศใต้ ติดกับถนนทางลัดไปออกทางหลวงหมายเลข 1201 บริเวณหลักกิโลเมตรที่ 8

             ทิศตะวันตก ติดกับบ้านเรือนประชานซึ่งเป็นด้านหลังอาคารศูนย์ศึกษาและอนุรักษ์ฯ

ถัดจากอาคารศูนย์ศึกษาและอนุรักษ์เตาสังคโลกหมายเลข 61 ไปประมาณ 1 กิโลเมตร เป็นที่ตั้งของอาคารศูนย์ศึกษาและอนุรักษ์เตาสังคโลกหมายเลข 42

             ทิศเหนือ ติดถนนทางหลวงหมายเลข 1201

             ทิศตะวันออก ติดกับพื้นที่ทำเกษตรกรรมของประชาชน

             ทิศใต้ ติดกับพื้นแหล่งเตาสังคโลกบ้านเกาะน้อย

             ทิศตะวันตก ติดกับถนนระหว่างเมืองโบราณศรีสัชนาลัย-บ้านป่ายาง-บ้านเกาะน้อย

ความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง

ทางน้ำ

แม่น้ำยม

สภาพธรณีวิทยา

ลักษณะทางธรณีวิทยาของพื้นที่อุทยานแห่งชาติศรีสัชนาลัย มีลักษณะทางธรณีวิทยาเป็นหินเชล (Shale) สี Olive หรือสี Grey จนถึงสี Dark Grey พบเป็นผืนใหญ่ตั้งแต่พื้นที่ ส่วนเหนือบนสุดลงไป ถึงส่วนล่างสุดและจากส่วนตะวันออกไปยังแนวเขตอุทยานฯ ด้านตะวันตก ครอบคลุม ทั้งพื้นที่ทิวเขาของอุทยานฯ กว้างขวางมากกว่าร้อยละ 80 ของพื้นที่อุทยานฯ และพบว่ามีลักษณะ ของหินปูน (Limestone) สีจาง เนื้อละเอียดแทรกอยู่บริเวณตอนกลางของต้นน้ำห้วยแม่สาน 2 แห่ง

ลักษณะทางปฐพีวิทยา ลักษณะทางปฐพีวิทยานั้น เป็นดินที่เกิดอยู่กับที่ (Residual soil) เกือบทั้งสิ้น เนื่องจากพื้นที่ส่วนใหญ่เป็นพื้นที่ภูเขาที่มีความลาดชัน จึงจัดหน่วยของดินนี้ไว้เป็นที่ลาดเชิงซ้อน (Slope complex) ดินที่เกิดขึ้นจึงเป็นดินที่เกิดอยู่กับที่ที่มีการพัฒนาดินไปได้ค่อนข้างดี ดินเหล่านี้ มีป่าเบญจพรรณขึ้น ปกคลุมโดยทั่วไป มีความชื้นค่อนข้างสูง

ยุคทางโบราณคดี

สมัย/วัฒนธรรม

อายุทางโบราณคดี

ประวัติการศึกษา

ชื่อผู้ศึกษา : กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2503

วิธีศึกษา : ขุดแต่ง

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ชื่อผู้ศึกษา : สรวิทย์ จำปาเรือง

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2540

วิธีศึกษา : ศึกษาภาชนะดินเผา

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : ม.ศิลปากร

ผลการศึกษา :

ชื่อผู้ศึกษา : ปิยะวดี ลิมปะพันธุ์

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2527

วิธีศึกษา : ศึกษาภาชนะดินเผา

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : ม.ศิลปากร

ผลการศึกษา :

ชื่อผู้ศึกษา : บจ.นอร์ทเทิร์นซัน (1935)

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2555

วิธีศึกษา : ขุดค้น, ขุดแต่ง

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

ประเภทของแหล่งโบราณคดี

สาระสำคัญทางโบราณคดี

บ้านเกาะน้อย เป็นที่ตั้งแหล่งเตาสังคโลกที่เคยผลิตกันเป็นอุตสาหกรรมที่ใหญ่โตและทำต่อเนื่องกันมาเป็นระยะเวลาที่ยาวนาน จากการสำรวจพบจำนวนเตาประมาณ 500 เตา และพบว่า มีเตาอยู่รวมกันเป็นกลุ่มใหญ่ๆ  ตั้งอยู่เป็นแนวยาวตามริมแม่น้ำยม รูปแบบของเตาบ้านเกาะน้อยมีหลายรูปแบบแตกต่างกันไปตามการใช่งานและการควบคุมอุณหภูมิในการเผา ลักษณะของเตาสังคโลกบ้านเกาะน้อย พบเป็น 2 แบบ โดยแบ่งตามทางเดินของลมร้อน คือ

1. เตาเผาชนิดชนิดทางเดินลมร้อนผ่านในแนวนอน  เตาชนิดเป็นเตาที่มีรูปแบบยาวขนานไปกับพื้นดิน หรือลาดเอียงไปตามพื้นดิน หลังคาโค้งโดยตลอดจนถึงส่วนที่เป็นปล่องไฟ เป็นเตาที่ใช้ฟืนเป็นเชื้อเพลิง สามารถเผาได้อุณหภูมิสูงถึง 1200 C (เสริมศักดิ์ นาคบัว 2516 : 22) เตาเผาชนิดนี้แบ่งส่วนต่างๆได้ 3 ส่วน คือ

ส่วนหน้า เป็นส่วนของห้องเผาไหม้ เป็นส่วนที่อยู่ต่ำสุดของเตา เป็นห้องสำหรับบรรจุเชื้อเพลิงระหว่างการเผา ด้านหน้าของห้องเผาไหม้ใส่ไฟที่เป็นช่องโค้ง ส่วนมากมักเจาะเป็นช่องโค้งเกือกม้า เป็นช่องสำหรับลำเลียงภาชนะเข้าเตาเผา

ส่วนที่สองเป็นห้องบรรจุภาชนะ เป็นห้องที่วางภาชนะที่ต้องการเผา เป็นห้องที่มีความกว้างและยาวมากที่สุด ห้องวางภาชนะนี้มักยกระดับให้สูงขึ้นจากส่วนของห้องเผาไหม้ ในระหว่างห้องเผาไหม้กับห้องวางภาชนะมีคันกั้นไฟ เพื่อไม่ให้เชื้อเพลิงเข้าไปสัมผัสกับภาชนะ

ส่วนสุดท้ายเป็นส่วนที่สูงที่สุดของเตา คือส่วนปล่องไฟหรือปล่องระบายควัน  ปล่องควันช่วยทำหน้าที่ควบคุมทางเดินของลมร้อนให้ระบายความร้อนได้ทั่วเตา ตัวปล่องควันจึงเป็นส่วนสำคัญของเตาที่มีผลต่ออุณหภูมิที่เกิดขึ้น คือ ถ้าปล่องไฟมีขนาดใหญ่ก็สามารถดูดความร้อนได้ดีกว่า ปล่องไฟมักมีรูปแบบกลมขนาดของปล่องไฟจะสัมพันธ์กับขนาดของเตา

เตาแบบระบายความร้อนผ่านแนวนอนจะมีความลาดเอียงจากห้องเผาไหม้ขึ้นไปสู่ปล่องไฟความร้อนจะไหลจากส่วนห้องเผาไหม้เข้าสู่ห้องวางภาชนะและระบายออกไปทาวปล่องไฟตามแนวนอน การทำพื้นที่ลาดเยงจะทำให้การไหลของความร้อนดีขึ้น เตาระบายความร้อนแบบนี้เป็นที่นิยมใช้ในการเผาภาชนะในแหล่งเตาบ้านเกาะน้อย

2. เตาเผาชนิดทางเดินลมร้อนผ่านในแนวขึ้น เตาเผาชนิดนี้มักมีรูปแบบกลม หรือบางครั้งเป็นรูปสี่เหลี่ยม เป็นเตาที่ใช้ฟืนเป็นเชื้อเพลิงที่มีการออกแบบการก่อสร้างแบบง่ายๆ เป็นเตารุ่นแรกที่พบว่ามีการทำขึ้นใช้โดยทั่วไปในพื้นที่ส่วนต่างๆของโลก  เตาชนิดนี้เผาได้ในอุณหภูมิไม่สูงนักแต่ก็สามารถเผาเคลือบอุณหภูมิต่ำได้ เผาได้อุณหภูมิไม่เกิน 900 องศาเซลเซียส (สีหวัฒน์ แน่นหนา 2526 : 40)

เตาระบายความร้อนผ่านในแนวขึ้น แบ่งเป็น 2 ส่วน คือ ส่วนห้องวางภาชนะและห้องเผาไหม้ ระหว่างสองห้องมีตะกรับเตากั้นอยู่ ตะกรับเตา นับเป็นสิ่งสำคัญมากของเตาชนิดนี้ เพราะเป็นแผ่นที่ทำให้ห้องเผาไหม้และห้องวางภาชนะแยกออกจากกัน โดยวางภาชนะที่ต้องการเผาลงบนแผ่นตะกรับ เตาแบบระบายความร้อนผ่านในแนวขึ้นเป็นเตาที่ไม่มีปล่องไฟช่วยในการระบายความร้อน ซึ่งตัวตะกรับจะแทนปล่องไฟโดยเป็นตัวเฉลี่ยความร้อนให้กระจายได้อย่างสม่ำเสมอทั่วทั้งเตา เตาชนิดนี้ไม่มีปล่องควันเพื่อระบายความร้อนและไม่มีหลังคาเตาในระหว่างการเผาจึงใช้เศษภาชนะแตกๆสุมลงบนส่วนของเตาคลุมภาชนะให้มิดเพื่อเก็บความร้อนได้ดีขึ้น

วิธีสร้างเตาเผาระบายความร้อนผ่านในแนวนอนมีหลายแบบ วัสดุก่อสร้างและวิธีการก่อสร้างมีแตกต่างกันออกไป คือ

1. เตาใต้ดิน เป็นเตาที่สร้างขึ้นโดยการขุดเข้าไปจากริมฝั่งแม่น้ำ เชิงเขาหรือเนินดิน ซึ่งการสร้างเตาชนิดนี้แบ่งย่อยออกไปได้ 2 แบบ คือ

     1.1 เตาขุดหรือเตาอุโมงค์ เป็นเตาดินทำเลที่เหมาะสมคือเชิงเขาหรือชายฝั่งแม่น้ำหรีออาจจะเป็นเนินดินที่ทำขึ้นแล้วขุดเป็นเตา รูปแบบของเตามักคล้ายประทุนหรือหลังเต่า การขุดเตาส่วนสูงสุดคือปล่องไฟ แล้วลาดเอียงไปทางช่องใส่ไฟ แล้วใช้ดินโดยรอบเป็นผนังเตา  ก่อนการใช้เตาขุดเผาภาชนะต้องมีการสุมไฟในตัวเตาก่อนเพื่อไล่ความชื้นและทำให้ผนังเตาแข็งตัวทำให้โครสร้างเตามีความแข็งแรง การสร้างเตาชนิดนี้มักมีปัญหาเรื่องความชื้นสูงจึงต้องใช้เชื้อเพลิงเป็นจำนวนมาก หรือเมื่อเกิดน้ำท่วมเตาอาจเกิดความเสียหาย เตาขุดสามารถใช้เผาเคลือบได้เนื่องจากให้อุณหภูมิในการเผาสูง เตาขุดที่พบในบริเวณแหล่งเตาสังคโลกบ้านเกาะน้อยมีมากกว่า 10 แห่งโดยมีขนาดความยาวเฉลี่ย 3-5 เมตร กว้าง 2-3 เมตร  จากการขุดค้นเตาสังคโลกหมายเลข 42 ซึ่งตั้งอยู่บนเนินดินที่สูง ได้พบเตาแบบระบายความร้อนผ่านในแนวนอน  เป็นเตาก่ออิฐซึ่งก่อทับกันมา 6 เตา และลึกลงไปจากเตาอิฐพบเตาที่ 6 และลึกลงไป 1 เมตร ได้พบเตาขุดหรือที่ชาวบ้านเรียกว่า เตามอญ (เตาหมายเลข 110) เตานี้เป็นเตาดิน ขุดเข้าไปจากริมฝั่งแม่น้ำ ภายในผนังเตาใช้ดินเหนียวทา สามารถใช้เผาภาชนะชนิดเคลือบได้โดยที่ผนังเตามีน้ำยาเคลือบติดอยู่

     1.2 เตาใต้ดินผนังทาดินเหนียว เป็นเตาที่ขุดเข้าไปในเนินดินแล้วใช้ดินเหนียวทาที่ผนังโดยรอบ การใช้ดินเหนียวทาผนังเตาขุดทำให้โครงสร้างของเตามีความแข็งแรงมากขึ้น และสามารถขยายขนาดของเตาได้ใหญ่กว่าเตาขุดแบบธรรมดา สำหรับเตาใต้ดินผนังทาดินเหนียวที่เห็นได้ชัดเจนและที่ยังมีความสมบูรณ์คือเตาหมายเลข 61 เป็นเตาที่ขุดเข้าไปใต้พื้นดินของชั้นดินปนทรายบริเวณริมฝั่งคลองซึ่งอยู่ห่างจากแม่น้ำยมประมาณ 120 เมตร เป็นเตาที่มีรูปทรงคล้ายประทุนเรือตามแบบเตาระบายความร้อนผ่านในแนวนอน ขนาดของเตายาวประมาณ 8 เมตร กว้างประมาณ 4 เมตร ภายในเตาหมายเลข 61 โดยรอบทาพอกดินเหนียวหนาประมาณ 10 เซนติเมตร เว้นส่วนพื้นและปล่องไฟเท่านั้น ลักษณะเตาเผามีเพียงห้องเดียวเป็นห้องบรรจุภาชนะ ยังไม่มีการสร้างห้องเผาไหม้ พื้นที่ใส่เชื้อเพลิงแยกออกต่างหาก ซึ่งอาจจะเป็นไปได้ว่า เตานี้ใช้เผาภาชนะที่มีขนาดใหญ่ เช่น ไหต่างๆ การที่มีคันกั้นไฟทำให้วางภาชนะไม่สะดวกหรือเตานี้อาจเป็นเตาแบบแรกๆที่เทคนิคการสร้างยังไม่มีการพัฒนา (สีหวัฒน์ แน่นหนา 2527 : 31-32)

2. เตาเผาภาชนะที่สร้างบนดิน  มี 2 แบบ คือ

     2.1 เตาบนดินผนังทาดินเหนียว เป็นเตาที่สร้างขึ้นบนเนินดิน โดยมีโครงสร้างที่ก่อด้วยดิน ภายในเตาทาด้วยดินเหนียว ในการก่อสร้างเตา คงใช้ไม้ไผ่ผูกด้วยตอกทำเป็นโครงให้โค้งเป็นรูปคล้ายหลังเตาแล้วใช้ดินเหนียวพอกทับตามรูปทรงไม้ไผ่แล้วสุมไฟเผาให้เตามีความแข็งแรง โดยมีการพบรอยไม้ไผ่สานติดอยู่ในส่วนใต้ของตะกรับ (สีหวัฒน์ แน่นหนา 2527 : 20)

     2.2 เตาที่ก่อด้วยอิฐ เนื่องจากเทคนิคในการก่อสร้างเตาดินมีข้อบกพร่องหลายประการ จึงมีการคิดใช้อิฐก่อสร้างเตาขึ้น เตาอิฐสามารถสร้างให้ใหญ่และเก็บความร้อนได้มากกว่า มีการพบเตาอิฐเป็นจำนวนมากในแหล่งเตาสังคโลกบ้านเกาะน้อย เตาอิฐสร้างขึ้นบนเนินดินถม ก่ออิฐเป็นรูปเตาโดยมีการปรับพื้นที่ให้มีการลาดเอียง โดยส่วนมากมีความลาดเอียง 10-30 องศา ลักษณะโครงสร้างคล้ายกับเตาแบบระบายความร้อนผ่านในแนวนอน คือมีรูปทรงคล้ายประทุนหรือหลังเต่า มีห้องเผาไหม้อยู่ในส่วนต่ำสุดและลาดขึ้นมาเป็นที่บรจจุภาชนะ แล้วสูงขึ้นไปเป็นปล่องไฟ

การสร้างเตาอิฐนั้น ตัวเตาบริเวณด้านข้างหรือผนังเตาและหลังคาก่อด้วยอิฐ บริเวณปล่องไฟและห้องเผาไหม้ก่อด้วยอิฐ ตี่บางเตาที่ก่อด้วยกี๋ท่อ ในการก่อสร้างใช้ดินเป็นตัวเชื่อมระหว่างแผ่นอิฐเรียกว่า การสอ ดินที่ใช้สอหนาประมาณ 2 เซนติเมตร

อาคารศูนย์ศึกษาและอนุรักษ์เตาสังคโลกที่จัดแสดงเตาสังคโลกหมายเลข 61 สร้างขึ้นเพื่อผลิตภาชนะดินเผา โดยในพื้นที่เดียวกันนี้มีเตาเผาจำนวน 4 เตา คือ เตาหมายเลข 61 เตาหมายเลข 176  เตาหมายเลข 177 และเตาหมายเลข 178 มี 3 เตาที่เป็นเตาเผาชนิดใต้ดิน คือ เตาหมายเลข  เตาหมายเลข 176 และเตาหมายเลข178 และเตาเผาชนิดบนดินคือ เตาหมายเลข 177

วัตถุดิบที่ใช้ในการก่อสร้างใช้ดินเป็นวัสดุในการก่อสร้างทั้งหมด การก่อสร้างเตาขุดนั้นสามารถสร้างได้โดยไม่ต้องตระเตรียมวัสดุแต่ก็มีข้อจำกัดในเรื่องพื้นที่ไม่สามารถก่อสร้างเตาที่มีขนาดใหญ่มากได้ ตัวดินที่เป็นผนังเตาไม่สามารถรับน้ำหนักได้เตาจึงพังทลายลงมาได้ง่าย ดินเก็บความร้อนได้ไม่ดีนัก เมื่อเผาได้ 2-3 ครั้งผนังอาจแตกร้าว ตัวดินมีความชื้นมากในการเผาภาชนะแต่ละครั้งต้องมีการสุมไฟภายในเตาก่อนเพื่อให้ความชื้นลดลง ผลผลิตได้จำนวนน้อย ลักษณะเตาสังคโลกทั้ง 4 เตาในพื้นที่ศูนย์ศึกษาและอนุรักษ์เตาสังคโลกนั้น แบ่งออกเป็น 2 แบบ คือ

1. เตาเผาชนิดทางเดินลมร้อนผ่านในแนวนอน เป็นเตาที่มีรูปแบบยาวขนานไปกับพื้นดินหลังคาโค้งโดยตลอดจนถึงส่วนที่เป็นปล่องไฟ ใช้ฟื้นเป็นเชื้อเพลิง สามารถเผาได้ที่อุณหภูมิ 1200 c เตาแบบนี้ ปรากฏในเตาสังคโลกหมายเลข 61 เตาหมายเลข 176 และเตาหมายเลข 178 เตาสังคโลกทั้ง 3 เตานี้ เป็นเตาที่สร้างขึ้นโดยขุดเข้าไปจากริมแม่น้ำ เชิงเขาหรือเนินดิน ซึ่งเนินดินนี้อาจจะเป็นเนินดินธรรมชาติหรือเนินดินที่เป็นสิ่งที่มนุษย์สร้าง

2. เตาเผาชนิดทางเดินลมร้อนผ่านในแนวตั้ง  เตาเผาชนิดนี้มีลักษณะกลมบางครั้งก็เป็นสี่เหลี่ยม เป็นเตาที่ใช้ฟื้นเป็นเชื้อเพลิงที่มีการก่อสร้างแบบง่ายๆ สามารถเผาได้อุณหภูมิไม่เกิน 900C  โดยปรากฏในเตาสังคโลกหมายเลข 177

เตาสังคโลกหมายเลข 61 มีการใช้เผาภาชนะดินเผาประเภทเนื้อแกร่ง ทั้งแบบเคลือบและไม่เคลือบ ทั้งนี้การเคลือบเป็นการเคลือบใสบางๆ เนื่องจากเตาเผายังไม่สามารถให้ความร้อนเพียงพอเผาเคลือบแบเซลาดอนได้

            ประเภทของภาชนะดินเผา แบ่งเป็น

1.       ชามทรงสูง ผนังด้านนอกเรียบ ผนังด้านในมีลายขูดขีดเป็นเส้นวงกลมซ้อนกันและลายขูดเส้นคู่ตามแนวตั้ง

2.       ขวดทรงลูกแพร์ คอยาวปากผายออก เคลือบใสภายนอกและเคลือบดำ ตกแต่งด้วยลวดลายปั้นแปะบริเวณส่วนไหล่ของภาชนะ

3.       ไหทรงสูง พบทั้งเคลือบและไม่เคลือบ ประดับด้วยลายขูด ขูดขีดและปั้นแปะ

4.       ไหปากกว้าง พบทั้งแบบเคลือบและไม่เคลือบประดับด้วยลายขูด ขูดขีด กดประทับและปั้นแปะ

5.       ไหขนาดเล็ก เคลือบน้ำตาลหรือเขียวขี้ม้า ปั้นแปะหูจับ

6.       ครกไม่เคลือบ มีทั้งตกแต่งและไม่ตกแต่งลวดลายขูดรอบปากภาชนะ

7.       จานเชิงสูงปากผาย ผนังด้านในมีลายขูดขีดเป็นรูปกลีบบัวหงายขนาดใหญ่ อยู่บนลายวงกลมคู่ขนานและก้นจานมีลวดลายขูดขีดเส้นคู่ในแนวตั้ง

8.       กี๋ท่อดินเผาเนื้อแกร่งมีร่องรอยการเคลือบซึ่งติดมาจากการเผาในเตาเผา

9.       แวดินเผา

การศึกษาทางด้านโบราณคดีแหล่งเตาเผาสังคโลกบ้านเกาะน้อย อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย พบการสร้างเตาที่มีวิวัฒนาการเป็นขั้นเป็นตอนมาเป็นลำดับ จนกระทั่งมีวิวัฒนาการขั้นสูงสุดเป็นเตาอิฐที่พบทั่วไปขั้นตอนของวิวัฒนาการนั้นใช้ระยะเวลายาวนานเป็นเครื่องยืนยันได้ว่าช่างเมืองศรีสัชนาลัยได้ผลิตภาชนะดินเผามาอย่างต่อเนืองยาวนาน

จากหลักฐานที่พบนั้นอาจสันนิษฐานได้ว่า เครื่องปั้นดินเผาในระยะเริ่มแรกนั้น น่าจะผลิตขึ้นมาตั้งแต่สมัยพ่อขุนรามคำแหง ต่อมาในช่วงสมัยพระมหาธรรมราชาลิไท คงเริ่มมีการผลิตภาชนะดินเผาที่เป็นลักษณะของการอุตสาหรรมขนาดใหญ่ในเขตตอนเหนือของเมืองศรีสัชนาลัย คือในบริเวณที่เป็นบ้านป่ายางและบ้านเกาะน้อยเพื่อเป็นสินค้าส่งออก ต่อมาเมื่อสุโขทัยตกอยู่ภายใต้อำนาจของกรุงศรีอยุธยาในราวพุทธศตวรรษที่ 21 ในระยะนี้อุตสาหกรรมการผลิตภาชนะดินเผาสังคโลกของเมืองศรีสัชนาลัยได้พัฒนาไปอีกขั้นหนึ่ง มีการปรับปรุงวิธีการผลิตสังคโลกและเทคนิคการทำเตาเผาให้ดีขึ้น แต่อย่างไรก็ตาม เครื่องสังคโลกมีลักษณะเฉพาะตัวแม้ว่าโดยทั่วไปจะดูเหมือนจะมีอิทธิพลของเครื่องถ้วยจีนและเวียดนาม แต่สินค้าสังคโลกก็เป็นสินค้าสำคัญในสมัยนั้นโดยมีการส่งออกทั้งทางน้ำและทางบก มีการส่งออกไปขายทั่วทั้งเอเชียโดยเฉพาะประเทศอินโดนีเซียและฟิลิปปินส์ มีการขุดค้นพบเศษเครื่อง    สังคโลกของเมืองศรีสัชนาลัยอยู่เสมอในแหล่งที่อยู่อาศัยของชุมชนโบราณ การค้าเครื่องสังคโลกน่าจะเริ่มขึ้นในพุทธศตวรรษที่ 20 เรื่อยมาจนถึงพุทธศตวรรษที่ 22 จึงได้สิ้นสุดลง

ผู้เรียบเรียงข้อมูล-ผู้ดูแลฐานข้อมูล

บรรณานุกรม

กรมศิลปากร. รายงานการขุดค้นทางโบราณคดีเตาเผาสังคโลกหมายเลข 61. โครงการอุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย กองโบราณคดี กรมศิลปากร, 2530.

นอร์ทเทิร์นซัน (1935), บจ. รายงานการขุดค้นขุดแต่งทางโบราณคดี : โครงการองานอนุรักษ์หลุมขุดค้นทางโบราณคดีภายในอาคารศูนย์ศึกษาและอนุรักษ์เตาสังคโลกหมายเลข 61 อุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย. สุโขทัย : บริษัท นอร์ทเทิร์นซัน (1935) จำกัด, 2555.

ปิยะวดี ลิมปะพันธ์. “รูปแบบและวิวัฒนาการเตาเผาสังคโลกบ้านเกาะน้อย อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย.” สารนิพนธ์ปริญญาศิลปศาสตรบัณฑิต (โบราณคดี) ภาควิชาโบราณคดี คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2527.

สรวิทย์ จำปาเรือง. “ศึกษา: ตลับจากแหล่งเตาสุโขทัย-ศรีสัชนาลัย.” สารนิพนธ์ปริญญาศิลปศาสตรบัณฑิต (โบราณคดี) ภาควิชาโบราณคดี คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2540.

สหวัฒน์ แน่นหนา. เครื่องสังคโลกและเตาเผาศรีสัชนาลัย. เอกสารทางวิชาการงานจัดทำแผนแม่บทโครงการอุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัยปี 2527. กองโบราณคดี กรมศิลปากร.

ข่าวที่เกี่ยวข้อง