วัดอีก้าง(อีค่าง)

ภูมิประเทศ

ที่ราบ

สภาพทั่วไป

วัดอีค่างเป็นโบราณสถานร้าง ตั้งอยู่ในเขตกึ่งกลางของเวียงกุมกาม ห่างจากวัดปู่เปี้ยออกมาทางทิศตะวันออกประมาณ 250 เมตร ห่างตากแม่น้ำปิงมาทางรตะวันออกประมาณ 700 เมตร เดิมทีบริเวณโบราณสถานมีสภาพเป็นป่ารกและมีต้นไม้ใหญ่ขึ้นอยู่หนาแน่น

ในปัจจุบันพื้นที่โดยรอบโบราณสถานเป็นเขตสวนลำไยและบ้านเรือนที่อยู่อาศัยของชุมชน

ความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง

306 เมตร

ทางน้ำ

แม่น้ำปิง

สภาพธรณีวิทยา

เป็นบริเวณที่ราบลุ่มแม่น้ำ ถูกทับถมด้วยตะกอนที่เป็นทรายและหินกรวด ในสมัยโฮโลซีน

ยุคทางโบราณคดี

ยุคประวัติศาสตร์

สมัย/วัฒนธรรม

สมัยล้านนา

อายุทางโบราณคดี

พุทธศตวรรษที่ 21–22

ประวัติการศึกษา

ชื่อผู้ศึกษา : กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2528, พ.ศ.2529

วิธีศึกษา : ขุดแต่ง

ผลการศึกษา :

ทำการขุดลอกฐานโบราณสถานและเสริมความมั่นคงเจดีย์

---

ชื่อผู้ศึกษา : กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2546

วิธีศึกษา : ขุดแต่ง

ผลการศึกษา :

ทำการขุดแต่งโบราณสถานทางทิศตะวันออกและทิศตะวันตก ทำให้พบโบราณสถานเพิ่มเติม ได้แก่ อาคารรูปทรงสี่เหลี่ยมผืนผ้าตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ของวิหาร และแนวกำแพงแก้วทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือของเจดีย์

---

ชื่อผู้ศึกษา : ช่อฟ้าก่อสร้าง (หจก.)

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2547

วิธีศึกษา : ขุดแต่ง

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

ห้างหุ้นส่วนจำกัด ช่อฟ้าก่อสร้าง ขุดแต่งวัดอีก้าง ระหว่างวันที่ 5 มิถุนายน 2547 - 22 สิงหาคม 2547

---

ชื่อผู้ศึกษา : โฟร์คอนส์ 99 (หจก.)

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2552

วิธีศึกษา : บูรณปฏิสังขรณ์

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

ห้างหุ้นส่วนจำกัด โฟร์คอนส์ 99 บูรณะกำแพงแก้ว ระหว่างวันที่ 5 พฤษภาคม 2552 - 2 สิงหาคม 2552

---

ชื่อผู้ศึกษา : โฟร์คอนส์ 99 (หจก.)

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2553

วิธีศึกษา : บูรณปฏิสังขรณ์

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

ห้างหุ้นส่วนจำกัด ช่างรุ่งคอนสตรัคชั่น บูรณะโบราณสถานวัดอีก้าง ระหว่างวันที่ 16 มีนาคม 2553 - 11 ตุลาคม 2553

---

ชื่อผู้ศึกษา : รักษ์โบราณ 999 (หจก.)

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2555

วิธีศึกษา : บูรณปฏิสังขรณ์, ปรับปรุงภูมิทัศน์

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

ห้างหุ้นส่วนจำกัด รักษ์โบราณ 999 บูรณะและปรับปรุงภูมิทัศน์วัดอีก้าง ระหว่างวันที่ 25 กุมภาพันธ์ 2555 - 10 สิงหาคม 2555

---

ประเภทของแหล่งโบราณคดี

ศาสนสถาน

สาระสำคัญทางโบราณคดี

วัดอีค่างเป็นโบราณสถานร้าง ไม่ปรากฏข้อมูลในเอกสารประวัติศาสตร์ฉบับใด ส่วนชื่อ อีค่าง หรือ อีก้าง เป็นภาษาถิ่นเหนือ มีความหมายว่า ลิง หรือ ค่าง โดยในอดีตเคยมีฝูงลิงหรือค่างอาศัยบริเวณโบราณสถานร้างแห่งนี้ ชาวบ้านจึงเรียกว่าวัดอีก้าง นอกจากนี้ยังปรากฏเรื่องเล่าสืบต่อกันว่า มีนางค่างตัวหนึ่งทำประโยชน์แก่พระราชามาก เมื่อนางค่างตายลงพระราชาจึงสร้างจึงสร้างวัดนี้ให้แก่นางค่างตัวนี้

กรมศิลปากรได้ดำเนินการขุดแต่งโบราณสถานวัดอีค่าง ในปี พ.ศ. 2528 – 2529 (กรมศิลปากร 2548 : 101 – 105) พบข้อมูลของโบราณสถานและโบราณวัตถุ ดังนี้

พบโบราณสถานวัดอีค่าง ประกอบด้วยกำแพงแก้ว เจดีย์ วิหาร แท่นบูชารอบเจดีย์ 3 ด้าน และอาคารรูปทรงสี่เหลี่ยมผืนผ้า

ลักษณะทางสถาปัตยกรรม

1. วิหาร เป็นวิหารโถง มีขนาดความกว้าง 20 เมตร ความยาว 13.50 เมตร (สรัสวดี อ๋องสกุล 2537 : 60) ปัจจุบันคงเหลือเฉพาะส่วนฐานปัทม์ในผังรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า หลังวิหารมีห้องคูหา (คันธกุฎี) อยู่ด้านหลังห้องประธาน ซึ่งภายในห้องคูหามีแท่นฐานชุกชี 1 แท่น มีบันไดสู่ฐานประทักษิณทั้งด้านทิศตะวันออกและทิศตะวันตก พื้นวิหารปูด้วยอิฐ ฉาบปูนขาว ประกอบด้วยฐานเสาวิหาร 8 คู่ ทำด้วยศิลาแลงรูปกลมซ้อนด้วยอิฐสามเหลี่ยมฐานโค้ง มีบันไดทางขึ้น 3 ทาง บันไดหลักเป็นแบบบันไดนาค เนื่องจากได้พบชิ้นส่วนปูนปั้นรูปเกล็ดนาคบริเวณฐานวิหารด้านหน้า

จากการขุดแต่งพบว่าวิหารมีการก่อสร้างทับซ้อน 2 สมัย สมัยหลังสร้างวิหารทับฐานวิหารเดิม สร้างห้องคูหาเพิ่มเติมตอนท้าย เชื่อมต่อกับฐานประทักษิณที่รองรับเจดีย์ เนื่องจากพบร่องรอยการก่อเสริมบริเวณฐานชุกชีและมุมยกเก็จด้านทิศตะวันตกของฐานวิหารด้านหลัง

2. เจดีย์ประธาน ตั้งอยู่บนฐานประทักษิณที่เชื่อมต่อทางท้ายวิหาร เป็นเจดีย์ทรงระฆังแบบล้านนา ฐานตอนล่างเป็นฐานเขียงในผังสี่เหลี่ยมจัตุรัส รองรับฐานแปดเหลี่ยมซ้อนกัน 3 ชั้นถัดขึ้นไปเป็นชั้นฐานปัทม์ท้องไม้ลูกแก้วอกไก่ซ้อนกัน 2 ชั้น

ส่วนตอนกลางองค์เจดีย์เป็นชุดฐานเขียงในผังกลม ซ้อนลดหลั่นกัน 3 ชั้น รองรับมาลัยเถาท้องไม้ลูกแก้วอกไก่ในผังกลม 3 ชั้น รองรับองค์ระฆังที่มีบัวปากระฆัง เหนือขึ้นไปเป็นบัลลังก์ ส่วนบนพังทลายไปทราบรูปแบบที่ชัดเจน

การขุดแต่งศึกษาเมื่อปี พ.ศ. 2528 – 2529 พบห้องกรุบริเวณใต้องค์ระฆัง ลักษณะเป็นห้องทรงกลมฉาบปูนขาว เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 50 เซนติเมตร นอกจากนี้ยังพบองค์ระฆังเดิมฉาบปูนขาวอยู่ภายในองค์ระฆังปัจจุบัน ทำให้ทราบว่าเจดีย์ประธานวัดอีค่างนี้มีการสร้างเสริมในสมัยหลัง

3. อาคารรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ได้รับการขุดแต่งในปี พ.ศ. 2546 ตั้งขนานกับแนวฐานวิหาร มีสภาพที่พังทลายมาก คงเหลือเพียงเฉพาะส่วนฐาน ลักษณะอาคารวางผังตามแนวทิศตะวันออก – ตะวันตก พบเศษกระเบื้องดินขอบริเวณนี้เป็นจำนวนมาก แสดงว่าอาคารหลังนี้น่าจะมีหลังคาคลุม และอาจเป็นอุโบสถก็ได้

จากการศึกษาชั้นดินพบว่าอาคารหลังนี้มีการสร้างทับซ้อนกัน 2 สมัย โดยในสมัยแรกน่าจะสร้างขึ้นในคราวเดียวกับวิหารและเจดีย์ และสร้างซ้อนทับอาคารหลังแรกในสมัยต่อมา

โบราณวัตถุที่พบ

โบราณวัตถุที่ได้จากการขุดแต่ง ได้แก่ ชิ้นส่วนพระพุทธรูปสำริด พระพุทธรูปแก้ว ยอดสถูปจำลองทำจากแก้วส่วนยอดบุทองคำ พระพิมพ์ดินเผา แผ่นฉลุลายสำริด แผ่นโลหะสำริดสำหรับประดับปล้องไฉน และส่วนประกอบฉัตรสำริดปิดทอง ซึ่งพบเป็นจำนวนมากบริเวณรอบองค์เจดีย์ ทั้งยังได้พบลายปูนปั้นที่มีรอยไหม้ดำและเศษสำริดไหม้ละลายติดแผ่นกระเบื้องดินขอ บริเวณฐานชุกชีประดิษฐานพระประธานและรอบฐานวิหาร และยังพบชิ้นส่วนพระพุทธรูปหินทราย เศียรพระพุทธรูปปูนปั้น เม็ดพระศกปูนปั้น และแผ่นอิฐที่มีรอยสลักรูปสัตว์คล้ายลิงอีกด้วย

สำหรับภาชนะดินเผานั้น พบชิ้นส่วนภาชนะดินเผาที่ผลิตจากแหล่งเตาสันกำแพง เตาเวียงกาหลง เตาวังเหนือ และเตาสุโขทัย รวมทั้งเครื่องถ้วยจีน การพบภาชนะดินเผาที่วัดอีค่างนี้ มิอาจนำมาร่วมพิจารณาในการกำหนดอายุโบราณสถานได้ เนื่องจากพบอยู่ในชั้นตะกอนทราย ที่อาจถูกน้ำพัดมาจากแหล่งอื่น ในคราวน้ำท่วมใหญ่ก็ได้

ส่วนโบราณวัตถุที่สำคัญอันเป็นหลักฐานที่สามารถกำหนดอายุ ได้แก่ แผ่นอิฐจารึกอักษรฝักขามและอักษรธรรมล้านนา ที่มีอายุในช่วงพุทธศตวรรษที่ 20 – 21 จำนวน 7 ชิ้น

การกำหนดอายุสมัย

จากรูปแบบโบราณสถานภายในวัดอีค่างที่มีขนาดใหญ่ และอยู่ในเขตกึ่งกลางเวียง อาจเข้าข่ายลักษณะคติการสร้างวัดมหาธาตุในสมัยพุทธศตวรรษที่ 19 เป็นต้นมา ซึ่งจากการศึกษาเปรียบเทียบรูปแบบของสถาปัตยกรรมวิเคราะห์ร่วมกับโบราณวัตถุ จึงกล่าวได้ว่าโบราณสถานวัดอีค่างน่าจะมีอายุระหว่างปลายพุทธศตวรรษที่ 21 ถึงต้นพุทธศตวรรษที่ 22

ตำนานท้องถิ่นที่เกี่ยวข้อง

ตำนานเรื่องเล่าเกี่ยวกับนางค่าง เล่ากันว่ามีนางค่างตัวหนึ่งทำประโยชน์แก่พระราชามาก เมื่อนางค่างตายลงพระราชาจึงสร้างจึงสร้างวัดนี้ให้แก่นางค่างตัวนี้

จารึกที่เกี่ยวข้อง

ผ่นอิฐจารึกฝักขามและอักษรธรรมล้านนา จำนวน 7 ชิ้น กำหนดอายุได้ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 20 – 21 (กรมศิลปากร 2548 : 103 – 104)

ผู้เรียบเรียงข้อมูล-ผู้ดูแลฐานข้อมูล

ชัยวัฒน์ ศิริซุ้มสุวรรณ, ทนงศักดิ์ เลิศพิพัฒน์วรกุล

บรรณานุกรม

กรมศิลปากร. โบราณคดีสามทศวรรษที่เวียงกุมกาม. กรุงเทพฯ : กองโบราณคดี กรมศิลปากร, 2548.

สรัสวดี อ๋องสกุล. เวียงกุมกาม การศึกษาประวัติศาสตร์ชุมชนโบราณในล้านนา. เชียงใหม่ : โรงพิมพ์มิ่งเมือง, 2537.

ข่าวที่เกี่ยวข้อง