วัดร้างบ้านร่องไฮ

ภูมิประเทศ

ที่ราบ

สภาพทั่วไป

ปัจจุบันเป็นโบราณสถานร้าง ตั้งอยู่ทางทิศใต้ของกว๊านพะเยา โดยตั้งอยู่ริมกว๊าน ในเขตบ้านร่องไฮ ต.แม่ใส อ.เมืองพะเยา จ.พะเยา ได้รับการดูแลรักษาอย่างดีจากจังหวัดพะเยา องค์การบริหารส่วนตำบลแม่ใส และกรมศิลปากร

ความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง

393 เมตร

ทางน้ำ

แม่น้ำอิง, แม่ต๋ำ

สภาพธรณีวิทยา

ตะกอนน้ำพาโดยอิทธิพลของแม่น้ำอิง

ยุคทางโบราณคดี

ยุคประวัติศาสตร์

สมัย/วัฒนธรรม

สมัยล้านนา

อายุทางโบราณคดี

พุทธศตวรรษที่ 20-21

ประวัติการศึกษา

ชื่อผู้ศึกษา : จังหวัดพะเยา, ห้างหุ้นส่วนจำกัด เฌอ กรีน

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2547

วิธีศึกษา : สำรวจ, ทำผัง

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : จังหวัดพะเยา

ผลการศึกษา :

"โครงการก่อสร้างโครงการศูนย์การเรียนรู้แบบ HOME STAY โบราณสถานบ้านร่องไฮ หมู่ 1 และ หมู่ 11 ตำบลแม่ใส อำเภอเมือง จังหวัดพะเยา" ระหว่าง 1 พฤษภาคม - 30 กันยายน 2547 เป้าหมาย 1. สำรวจเขียนแบบโบราณสถานในกลุ่มบ้านร่องไฮจำนวน 12 รายการ 2. ขุดตรวจศึกษาฐานรากอาคารโบราณสถานจำนวน 12 หลุม 3.จัดทำบอร์ดนิทรรศการความสำคัญของแหล่งโบราณคดีและวิถีประมงพื้นบ้าน จำนวน 10 บอร์ด 4. จัดทำรายงานผลการสำรวจและขุดตรวจ วิธีดำเนินงาน 1) สำรวจเขียนแบบโบราณสถานในกลุ่มบ้านร่องไฮ 2) ขุดตรวจศึกษาฐานรากอาคารโบราณสถาน 3)สำรวจเก็บข้อมูลวิถีชุมชนตามโครงการประมงพื้นบ้าน 4) เผยแพร่ผลการดำเนินงานในรูปแบบเอกสารรายงานและการจัดนิทรรศการ

---

ชื่อผู้ศึกษา : สำนักศิลปากรที่ 7 น่าน,

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2554

วิธีศึกษา : สำรวจ, ทำผัง

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

สำรวจเพื่อประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานวัดร่องไฮ (ร้าง) หมู่ 1 ตำบลแม่ใส อำเภอเมือง จังหวัดพะเยา โดยสำนักศิลปากรที่ 7 น่าน

---

ชื่อผู้ศึกษา : จังหวัดพะเยา, ห้างหุ้นส่วนจำกัด เฌอ กรีน

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2561

วิธีศึกษา : ขุดค้น, ขุดแต่ง

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : จังหวัดพะเยา

ผลการศึกษา :

"โครงการพัฒนากว๊านพะเยาอย่างยั่งยืน กิจกรรมปรับปรุงและขุดค้นขุดแต่งโบราณสถานบ้านร่องไฮ ตำบลแม่ใส อำเภอเมืองพะเยา จังหวัดพะเยา" ระหว่างวันที่ 31 ตุลาคม 2560 - 26 สิงหาคม 2561 โดยทำการขุดตรวจฐานรากอาคารโบราณสถาน นอกจากนั้นยังได้ขุดแต่งโบราณสถานกลุ่มที่ 3 ขุดแต่งโบราณสถานหมายเลข 5 กู่นกเค้า

---

ประเภทของแหล่งโบราณคดี

ศาสนสถาน

สาระสำคัญทางโบราณคดี

ที่มาของชื่อ “บ้านร่องไฮ” สันนิษฐานว่า สมัยก่อนน่าจะมีร่องน้ำไหลผ่านกลางหมู่บ้านลงสู่แม่น้ำอิงหรือหนองเอี้ยง ซึ่งสองฝั่งร่องน้ำเรียงรายด้วยต้นไทรใหญ่ขึ้นอยู่เรียงกัน และภาษาพื้นเมืองภาคเหนือเรียกต้นไทรว่า ต้นไฮ ดังนั้นจึงน่าจะเป็นที่มาของชื่อบ้านร่องไฮ

ข้อมูลจากกรมศิลปากรระบุว่า โบราณสถานตั้งอยู่ทางทิศใต้ของกว๊านพะเยา ไม่ปรากฏชื่อและประวัติการก่อสร้างที่ชัดเจน จึงเรียกตามชื่อหมู่บ้านว่า "โบราณสถานบ้านร่องไฮ" หรือ "วัดร้างบ้านรองไฮ"  บริเวณนี้ยังปรากฏซากเนินโบราณสถานอยู่หลายกลุ่ม และเนื่องจากโบราณสถานในบริเวณนี้เป็นส่วนหนึ่งของกลุ่มโบราณสถานในกว๊านพะเยาที่โผล่พ้นระดับน้ำในกว๊านพะเยา จึงมีชื่อเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า “สันธาตุ” ซึ่งมีความหมายว่าพื้นที่สูงซึ่งมีซากโบราณสถานปรากฏอยู่

กรมศิลปากรและจังหวัดพะเยา ได้ขุดแต่งโบราณสถานแห่งนี้เมื่อ พ.ศ. 2547 และ 2561พบโบราณสถานประกอบด้วยเจดีย์ วิหาร และอาคารไม่ทราบหน้าที่ใช้งานอีก 2 หลัง โบราณสถานทั้งหมดมีกำแพงล้อมรอบ (ชมภาพการขุดแต่งของกรมศิลปากรเมื่อปี 2561)

เจดีย์ มีแผนผังเป็นรูปแปดเหลี่ยม คงสภาพเฉพาะส่นฐานซึ่งประกอบด้วยส่วนฐานเขียงซ้อนเหลื่อมกัน 3 ชั้น ถัดขึ้นไปเป็นฐานบัวคว่ำและท้องไม้ที่มีการตกแต่งด้วยการก่ออิฐทะแยงเป็นรูปฟันปลา เหนือขึ้นไปเป็นซากปรักหักพัง

วิหาร ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกของเจดีย์ มีแผนผังเป็นรูปส่เหลี่ยมผืนผ้า มีบันไดทางขึ้นอยู่ทางทิศตะวันออก ท้ายวิหารมีฐานชุกชีซึ่งพบร่องรอยการก่อสร้างและบูรณะ 2 ครั้ง โดยการก่อสร้างครั้งแรกมีแผนผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้ายกเก็จด้านหน้า 1 ชชั้น ต่อมาได้มีการบยายฐานชุกชีให้มีขนาดใหญ่จนเต็มพื้นที่โดยที่ยังคงยกเก็จด้านหน้าไว้ และมีการก่ออิฐพอกเสาคู่หน้าฐานชุกชี ทำให้มีแผนผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้ายกเก็จด้านหน้า 2 ชั้น

อาคารหมายเลข 1 ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของวิหารใกล้กับกำแพงวัดและลำน้ำร่องไฮ มีแผนผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้ายกเก็ขด้านหน้า 1 ชั้น มีบันไดทางขึ้นหลักอยู่ทางทิศใต้ โดยมีทางเดินปูอิฐเชื่อมต่อไปยังวิหาร และมีแนวปูอิฐลักษณะคล้ายชานพักบันไดอยู่กลางแนวฐานอาคารด้านทิศตะวันตก

อาคารหมายเลข 2 ตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกของอาคารหมายเลข 1 มีแนผังเนรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส คงสภาพเฉพาะส่วนฐาน ลักษณะเป็นฐานเขียง 2 ชั้น รองรับฐานบัวคว่ำ เหรือนขึ้นไปเป็นซากปรักหักพัง ไม่ปรากฏบันไดทางขึ้น

โบราณวัตถุ ประติมากรรม โดยเฉพาะพระพุทธรูปหินทราย ปางลีลาวดี สมัยสุโขทัย ขนาดสูงประมาณ 150-160 เซนติเมตร จำนวน 3-4 องค์ (ทีมข่าวภูมิภาค, 2560; สมโชติ อ๋องสกุล, 2563) โดยพบอยู่ใต้ฐานชุกชี นอกจากนี้ยังพบเสาดอกบัว ฐานเสาพระพุทธรูป ช้าง สถูป ที่ทำจากหินทราย ชิ้นส่วนศิลาจารึก และภาชนะดินเผาจากเตาเผาในท้องถิ่น

จากลวดลายปูนปั้นประดับฐานชุกชีที่พบจากการขุดแต่งใน พ.ศ. 2547 ซึ่งสามารถนำมากำหนดอายุได้ โดยสันนิษฐานว่าโบราณสถานแห่งนี้น่าจะมีอายุอยู่ในช่วงอายุการสร้างและใช้งานอยู่ในช่วงพุทธศตวรรษ 20 - 21

วัดร้างบ้านร่องไฮ เป็นหนึ่งในโบราณสถานหลายแห่งที่พบในพื้นที่กว๊านพะเยา เช่น วัดติโลกอาราม หรือที่เรียกว่า "กลุ่มโบราณสถานบ้านร่องไฮ" และน่าจะเป็นโบราณสถานที่มีความสัมพันธ์อย่างยิ่งกับพัฒนาการทางประวัติศาสตร์ของชุมชนโบราณในกว๊านพะเยา ที่ปัจจุบันจมอยู่ใต้กว๊านพะเยา หลังการก่อสร้างประตูกั้นน้ำอิงของกรมประมงใน พ.ศ.2486 โบราณสถานกลุ่มนี้จึงนับเป็นโบราณสถานกลุ่มใหญ่ที่สุดที่เป็นหลักฐานที่สำคัญต่อการศึกษาลักษณะศิลปะสถาปัตยกรรมเมืองพะเยา (กรมศิลปากร, 2563)

ผู้เรียบเรียงข้อมูล-ผู้ดูแลฐานข้อมูล

ทนงศักดิ์ เลิศพิพัฒน์วรกุล

บรรณานุกรม

กรมศิลปากร. "วัดร้างบ้านร่องไฮ" ระบบภูมิสารสนเทศ แหล่งมรดกทางศิลปวัฒนธรรม. (ออนไลน์), 2563. เข้าถึงเมื่อ 25 กุมภาพันธ์ 2567. เข้าถึงจาก https://gis.finearts.go.th/fineart/

ทีมข่าวภูมิภาค. "ฮือฮา!พบพระพุทธรูปสมัยสุโขทัยอายุกว่า 500 ปี" บ้านเมือง. (ออนไลน์), 9 ธันวาคม 2560. เข้าถึงเมื่อ 25 กุมภาพันธ์ 2567. เข้าถึงจาก  https://www.banmuang.co.th/news/region/97611

สมโชติ อ๋องสกุล. "โบราณวัตถุในพะเยา" พิพิธภัณฑ์เรือนโบราณล้านนา มช. (ออนไลน์), 22 เมษายน 2563. เข้าถึงเมื่อ 25 กุมภาพันธ์ 2567.  เข้าถึงจาก https://accl.cmu.ac.th/Museum/contentdetail/1485

ข่าวที่เกี่ยวข้อง