โบราณสถานหมายเลข 3 เมืองเสมา

ภูมิประเทศ

ที่ราบ

สภาพทั่วไป

ตั้งอยู่ภายในเมืองเสมาชั้นในทางด้านทิศตะวันออกของโบราณสถานหมายเลข 2 สภาพก่อนการขุดแต่งมีป่าไม้ขึ้นปกคลุม ประกอบด้วยเนินดิน 2 เนิน มีร่องรอยของการลักลอบขุดหาสมบัติ สภาพปัจจุบันได้รับการขุดแต่ง บูรณะ และปรับปรุงภูมิทัศน์โดยกรมศิลปากรอยู่ในสภาพค่อนข้างดี 

ความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง

220-222 เมตร

ทางน้ำ

ลำตะคอง, แม่น้ำมูล, ลำน้ำสาขา ได้แก่ ห้วยไผ่

สภาพธรณีวิทยา

[ดู เมืองเสมา]

ยุคทางโบราณคดี

ยุคประวัติศาสตร์

สมัย/วัฒนธรรม

สมัยทวารวดี, สมัยเขมร

อายุทางโบราณคดี

พุทธศตวรรษที่ 12-18

ประวัติการศึกษา

ชื่อผู้ศึกษา : กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2533

วิธีศึกษา : สำรวจ, ขุดค้น, ทำผัง

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

หน่วยศิลปากรที่ 6 กรมศิลปากรทำการสำรวจ ทำผัง และปักหมุดโบราณสถานภายในเมืองเสมาพร้อมทั้งขุดทดสอบทางโบราณคดี จำนวน 1 หลุม ขนาด 3x3 เมตร บริเวณเมืองชั้นในทางทิศตะวันตกเฉียงใต้

---

ชื่อผู้ศึกษา : หจก. ปุราณรักษ์

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2542

วิธีศึกษา : ขุดค้น, บูรณปฏิสังขรณ์, ขุดแต่ง, ปรับปรุงภูมิทัศน์

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

หจก. ปุราณรักษ์ได้ทำการขุดแต่ง บูรณะและเสริมความมั่นคงให้แก่โบราณสถานภายในเมืองเสมาจำนวน 9 แห่ง และได้ขุดค้นทางโบราณคดีจำนวน 1 หลุม พร้อมทั้งปรับปรุงภูมิทัศน์ภายในเมือง

---

ชื่อผู้ศึกษา : เขมิกา หวังสุข

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2543

วิธีศึกษา : ศึกษาเครื่องมือเครื่องใช้, ศึกษาภาชนะดินเผา, ศึกษาความเชื่อ, ประวัติศาสตร์ศิลปะ, ศึกษาการตั้งถิ่นฐาน/การใช้พื้นที่, ศึกษาเอกสาร/จารึก

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : ม.ศิลปากร

ผลการศึกษา :

เขมิกา หวังสุข เสนอวิทยานิพนธ์เพื่อสำเร็จการศึกษาปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาโบราณคดีสมัยประวัติศาสตร์ ภาควิชาโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร ในหัวข้อ “พัฒนาการทางวัฒนธรรมในลุ่มแม่น้ำมูล : กรณีศึกษาแหล่งโบราณคดีเมืองเสมา อำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา” โดยศึกษาพัฒนาการทางวัฒนธรรมของชุมชนโบราณเมืองเสมาและศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างชุมชนโบราณเมืองเสมากับชุมชนโบราณร่วมสมัยในบริเวณลุ่มน้ำมูล จากหลักฐานข้อมูลทุกประเภท ได้แก่ โบราณวัตถุประเภทต่างๆ โบราณสถาน และเอกสาร จารึก

---

ประเภทของแหล่งโบราณคดี

ศาสนสถาน

สาระสำคัญทางโบราณคดี

กลุ่มโบราณสถานหมายเลข 3 เมืองเสมา ประกอบด้วยส่วนฐานของเจดีย์และวิหารขนาดเล็ก สันนิษฐานว่าสร้างขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 12-15

- เจดีย์ เป็นเจดีย์ในผังแปดเหลี่ยมก่อด้วยอิฐไม่สอปูน สภาพเหลือเพียงส่วนฐาน สูงประมาณ 70 เซนติเมตร  โดยฐานด้านทิศตะวันออกมีสภาพพังทลายลง ตรงกึ่งกลางของฐานเจดีย์แต่ละด้านทำเป็นทางขึ้น-ลง สันนิษฐานว่าอาจเป็นเจดีย์ทรงระฆังกลม

แผนผังของเจดีย์ลักษณะนี้สามารถเทียบได้กับเจดีย์หมายเลข10 ที่เมืองอู่ทองจังหวัดสุพรรณบุรี (สำนักงานโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติที่ 10 สุพรรณบุรี 2545 : 46) และฐานเจดีย์แปดเหลี่ยมที่เมืองคูบัว จังหวัดราชบุรี (สมศักดิ์ รัตนกุล 2535 : 55)

- วิหาร ตั้งอยู่ทางทิศเหนือของเจดีย์ สภาพชำรุดพังทลายเหลือเพียงแนวอิฐเรียงกันเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ขนาด 6.70 x 10.90 เมตร ภายในอาคารวิหารติดกับผนังด้านหลังเป็นเนินสูงกว่าบริเวณอื่นก่ออิฐเป็นรูปสี่เหลี่ยม บริเวณโดยรอบวิหารปักใบเสมาคู่ทำจากหินทรายขนาดใหญ่ ลักษณะใบเสมาไม่มีลวดลาย โกลนแต่งอย่างหยาบๆ โดยปักอยู่ 4 ทิศ ได้แก่ ด้านทิศตะวันตก ด้านทิศตะวันตกเฉียงใต้ ด้านทิศตะวันตกเฉียงเหนือ และด้านทิศใต้ บางอันมีสภาพหักชำรุด สันนิษฐานว่าเดิมคงปักอยู่โดยรอบวิหารทั้ง 8 ทิศ

เทคนิคการก่อสร้าง อิฐที่ใช้ก่อสร้างมีลักษณะเป็นอิฐก้อนใหญ่มีแกลบข้าวปน เป็นอิฐแบบที่ใช้ในวัฒนธรรมทวารวดี ก่อซ้อนขึ้นมาโดยไม่สอปูน แกนกลางถมทรายและก้อนหินสีม่วงขนาดเล็ก

ผู้เรียบเรียงข้อมูล-ผู้ดูแลฐานข้อมูล

อมรรัตน์ พิยะกูล

บรรณานุกรม

เขมิกา หวังสุข. “พัฒนาการทางวัฒนธรรมในลุ่มแม่น้ำมูล : กรณีศึกษาแหล่งโบราณคดีเมืองเสมา อำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา.” วิทยานิพนธ์ปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต (โบราณคดีสมัยประวัติศาสตร์) บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2543.

ปุราณรักษ์, หจก. รายงานการขุดแต่งเพื่อการบูรณะโบราณสถานเมืองเสมา ตำบลเสมา อำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา. รายงานเสนอต่อสำนักงานโบราณคดีและพิพิธภัณฑ์แห่งชาติที่ 9 จังหวัดนครราชสีมา, 2542. (อัดสำเนา)

สำนักงานโบราณคดีและพิพิธภัณฑ์แห่งชาติที่ 2 สุพรรณบุรี. โบราณคดีเมืองอู่ทอง. นนทบุรี : โรงพิมพ์สหมิตรพริ้นติ้ง, 2545.

สมศักดิ์ รัตนกุล. โบราณคดีเมืองคูบัว. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร (จัดพิมพ์เนื่องในงานพระราชทานเพลิงศพ ว่าที่ ร.ต.สมศักดิ์ รัตนกุล), 2535.

ข่าวที่เกี่ยวข้อง