โบราณสถานหมายเลข 7 เมืองเสมา

ภูมิประเทศ

ที่ราบ

สภาพทั่วไป

ตั้งอยู่ภายในเมืองชั้นนอกของเมืองเสมา ห่างจากโบราณสถานหมายเลข 8 มาทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือประมาณ 100 เมตร  สภาพก่อนการขุดแต่งมีป่าไม้ขึ้นปกคลุม มีร่องรอยของการลักลอบขุดหาสมบัติ สภาพปัจจุบันได้รับการขุดแต่ง บูรณะ และปรับปรุงภูมิทัศน์โดยกรมศิลปากรอยู่ในสภาพค่อนข้างดี 

ความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง

220-222 เมตร

ทางน้ำ

ลำตะคอง, แม่น้ำมูล, ลำน้ำสาขา ได้แก่ ห้วยไผ่

สภาพธรณีวิทยา

[ดู เมืองเสมา]

ยุคทางโบราณคดี

ยุคประวัติศาสตร์

สมัย/วัฒนธรรม

สมัยทวารวดี, สมัยเขมร

อายุทางโบราณคดี

พุทธศตวรรษที่ 12-18

ประวัติการศึกษา

ชื่อผู้ศึกษา : กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2533

วิธีศึกษา : สำรวจ, ขุดค้น, ทำผัง

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

หน่วยศิลปากรที่ 6 กรมศิลปากรทำการสำรวจ ทำผัง และปักหมุดโบราณสถานภายในเมืองเสมาพร้อมทั้งขุดทดสอบทางโบราณคดี จำนวน 1 หลุม ขนาด 3x3 เมตร บริเวณเมืองชั้นในทางทิศตะวันตกเฉียงใต้

---

ชื่อผู้ศึกษา : หจก. ปุราณรักษ์

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2542

วิธีศึกษา : ขุดค้น, บูรณปฏิสังขรณ์, ขุดแต่ง, ปรับปรุงภูมิทัศน์

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

หจก. ปุราณรักษ์ได้ทำการขุดแต่ง บูรณะและเสริมความมั่นคงให้แก่โบราณสถานภายในเมืองเสมาจำนวน 9 แห่ง และได้ขุดค้นทางโบราณคดีจำนวน 1 หลุม พร้อมทั้งปรับปรุงภูมิทัศน์ภายในเมือง

---

ชื่อผู้ศึกษา : เขมิกา หวังสุข

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2543

วิธีศึกษา : ศึกษาเครื่องมือเครื่องใช้, ศึกษาภาชนะดินเผา, ศึกษาความเชื่อ, ประวัติศาสตร์ศิลปะ, ศึกษาการตั้งถิ่นฐาน/การใช้พื้นที่, ศึกษาเอกสาร/จารึก

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : ม.ศิลปากร

ผลการศึกษา :

เขมิกา หวังสุข เสนอวิทยานิพนธ์เพื่อสำเร็จการศึกษาปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาโบราณคดีสมัยประวัติศาสตร์ ภาควิชาโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร ในหัวข้อ “พัฒนาการทางวัฒนธรรมในลุ่มแม่น้ำมูล : กรณีศึกษาแหล่งโบราณคดีเมืองเสมา อำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา” โดยศึกษาพัฒนาการทางวัฒนธรรมของชุมชนโบราณเมืองเสมาและศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างชุมชนโบราณเมืองเสมากับชุมชนโบราณร่วมสมัยในบริเวณลุ่มน้ำมูล จากหลักฐานข้อมูลทุกประเภท ได้แก่ โบราณวัตถุประเภทต่างๆ โบราณสถาน และเอกสาร จารึก

---

ประเภทของแหล่งโบราณคดี

ศาสนสถาน

สาระสำคัญทางโบราณคดี

โบราณสถานหมายเลข 7 เมืองเสมา เป็นอาคารทรงปราสาทก่อด้วยอิฐ  มีแผนผังรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส ขนาด 9.60 x 9.60 เมตร สภาพชำรุดเหลือเพียงส่วนฐาน สูงประมาณ 1.80 เมตร ลักษณะของฐานบริเวณมุมทั้ง 4 มีเสาขนาดใหญ่ก่อนูนสูงขึ้นมาลักษณะยกเก็จ ผนังด้านทิศใต้ซึ่งเป็นด้านหน้าทำเป็นฐานย่อมุมมีบันไดทางขึ้น-ลง ส่วนฐานอีก 3 ด้านที่เหลือ ตรงกึ่งกลางทำเป็นบันไดทางขึ้นสู่ประตูหลอกโดยทางทิศเหนือมีร่องรอยปูนปั้นว่าประตูหลอกนี้ก่อเป็นซุ้มประดิษฐานรูปเคารพ ส่วนผนังสองข้างของบันไดทำเป็นกรอบสี่เหลี่ยมผืนผ้าเว้าลงไปซึ่งคงประดับลวดลายปูนปั้น

เทคนิคการก่อสร้าง ภายในอาคารก่อเป็นห้องรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสถมอัดด้วยหินทรายเรียงเป็นชั้นขึ้นไปแล้วฉาบปูนขาวเป็นพื้น ถัดจากแนวหินทรายก่ออิฐล้อมรอบอีกชั้นหนึ่งอิฐที่ใช้ก่อสร้างมีลักษณะเป็นอิฐก้อนใหญ่มีแกลบข้าวปน เป็นอิฐแบบที่ใช้ในวัฒนธรรมทวารวดี ก่อซ้อนขึ้นมาโดยไม่สอปูนและประดับลวดลายปูนปั้น

จากการขุดแต่งเมื่อพ.ศ.2542 พบชิ้นส่วนลวดลายปูนปั้นจำนวนมาก และชิ้นส่วนพระพุทธรูปหินทราย (หจก.ปุราณรักษ์ 2542 : 102-106) ทำให้สันนิษฐานว่าเป็นศาสนสถานเนื่องในศาสนาพุทธ

โบราณสถานหมายเลข 7 เมืองเสมา อาจเป็นอาคารทรงปราสาทแบบอินเดียใต้ในวัฒนธรรมทวารวดี (เขมิกา หวังสุข 2543 : 171) มีลักษณะคล้ายคลึงกับโบราณสถานบ้านจาเละ หมายเลข 3 ที่เมืองโบราณยะรัง จังหวัดปัตตานี (พรทิพย์ พันธุโกวิท 2547 : 3-4)

ผู้เรียบเรียงข้อมูล-ผู้ดูแลฐานข้อมูล

อมรรัตน์ พิยะกูล

บรรณานุกรม

เขมิกา หวังสุข. “พัฒนาการทางวัฒนธรรมในลุ่มแม่น้ำมูล : กรณีศึกษาแหล่งโบราณคดีเมืองเสมา อำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา.” วิทยานิพนธ์ปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต (โบราณคดีสมัยประวัติศาสตร์) บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2543.

ปุราณรักษ์, หจก. รายงานการขุดแต่งเพื่อการบูรณะโบราณสถานเมืองเสมา ตำบลเสมา อำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา. รายงานเสนอต่อสำนักงานโบราณคดีและพิพิธภัณฑ์แห่งชาติที่ 9 จังหวัดนครราชสีมา, 2542. (อัดสำเนา)

พรทิพย์ พันธุโกวิท. “การศึกษาวิเคราะห์โบราณสถานเมืองยะรัง: ศึกษากรณีกลุ่มโบราณสถานบ้านจาเละ อำเภอยะรัง จังหวัดปัตตานี.” ใน วันนี้ของโบราณคดีไทย (การประชุมสัมมนาทางวิชาการโบราณคดีปี 2547 วันที่ 17-18 สิงหาคม 2547 ณ ห้องประชุมใหญ่ ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร), 1-18.  ม.ท.ป., 2547. 

ข่าวที่เกี่ยวข้อง