วัดเขาสุวรรณคีรี บน.9

ภูมิประเทศ

ภูเขา

สภาพทั่วไป

วัดเขาสุวรรณคีรีตั้งอยู่ด้านทิศตะวันตกเฉียงเหนือภายในเมืองศรีสัชนาลัย ตั้งอยู่บนเขาสุวรรณคีรี ซึ่งอยู่ถัดจากเขาพนมเพลิงและวัดเขาพนมเพลิงไปทางด้านทิศตะวันตก โดยอยู่ในเทือกเขาเดียวกัน เขาสูงประมาณ 45 เมตร

โบราณสถานตั้งห่างจากคูเมืองด้านทิศตะวันตกมาทางทิศตะวันออกประมาณ 100 เมตรเศษ ห่างจากคูเมืองด้านทิศเหนือมาทางทิศใต้ประมาณ 250 เมตร ห่างจากแม่น้ำยมมาทางทิศตะวันตกประมาณ 600 เมตร

กลุ่มโบราณสถานมีกำแพงล้อมรอบ องค์เจดีย์ทรงลังกาขนาดใหญ่ ทรวดทรงสัดส่วนสวยงาม  ด้านหน้ามณฑปมีรั่วเตี้ยๆ ทำเป็นช่องปรุเหลี่ยมคล้ายวัดช้างล้อม

เมืองโบราณศรีสัชนาลัย มีสภาพภูมิประเทศที่ตั้งของเมืองเป็นที่ราบเชิงเขาพระศรีและเขาใหญ่ ทางด้านทิศตะวันตก และมีลำน้ำยมอยู่ทางด้านทิศตะวันออก

พื้นที่ส่วนใหญ่ของจังหวัดสุโขทัยจะเป็นที่ราบลุ่ม ทางตอนเหนือและตอนใต้ของจังหวัดมีลักษณะเป็นที่ราบสูง มีเขาหลวงเป็นภูเขาที่มีความสูงที่สุด วัดจากระดับน้ำทะเลมีความสูงประมาณ 1,200 เมตร โดยมีแนวภูเขายาวเป็นพืดทางด้านทิศตะวันตก ส่วนพื้นที่ตอนกลางของจังหวัดจะเป็นที่ราบ มีแม่น้ำยมไหลผ่านจากทิศเหนือจรดทิศใต้ ผ่านอำเภอศรีสัชนาลัย อำเภอสวรรคโลก อำเภอศรีสำโรง อำเภอเมืองสุโขทัย และอำเภอกงไกรลาศ ช่วงที่ไหลผ่านจังหวัดสุโขทัยยาวประมาณ 170 กิโลเมตร

            อำเภอศรีสัชนาลัยตั้งอยู่ทางทิศเหนือสุดของจังหวัดสุโขทัย มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียง ดังนี้

            1. ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอวังชิ้นและอำเภอเด่นชัย (จังหวัดแพร่)

            2. ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอลับแลและอำเภอตรอน (จังหวัดอุตรดิตถ์)

            3. ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอศรีนคร อำเภอสวรรคโลก และอำเภอทุ่งเสลี่ยม

            4. ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอเถิน (จังหวัดลำปาง)

ความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง

105 เมตร

ทางน้ำ

แม่น้ำยม

สภาพธรณีวิทยา

ลักษณะทางธรณีวิทยาบริเวณอำเภอศรีสัชนาลัย มีสภาพเป็นหินเชล (Shale) สี Olive หรือสี Grey จนถึงสี Dark Grey พบเป็นผืนใหญ่ตั้งแต่พื้นที่ นอกจากนี้ยังพบว่ามีลักษณะ ของหินปูน (Limestone) สีจาง เนื้อละเอียดแทรกอยู่บริเวณตอนกลางของต้นน้ำห้วยแม่สานอีกด้วย

ลักษณะทางปฐพีวิทยานั้น เป็นดินที่เกิดอยู่กับที่ (Residual soil) เกือบทั้งสิ้น เนื่องจากพื้นที่ส่วนใหญ่เป็นพื้นที่ภูเขาที่มีความลาดชัน จึงจัดหน่วยของดินนี้ไว้เป็นที่ลาดเชิงซ้อน (Slope complex) ดินที่เกิดขึ้นจึงเป็นดินที่เกิดอยู่กับที่ที่มีการพัฒนาดินไปได้ค่อนข้างดี ดินเหล่านี้ มีป่าเบญจพรรณขึ้น ปกคลุมโดยทั่วไป มีความชื้นค่อนข้างสูง

ยุคทางโบราณคดี

ยุคประวัติศาสตร์

สมัย/วัฒนธรรม

สมัยสุโขทัย

อายุทางโบราณคดี

พุทธศตวรรษที่ 19-21 (กำหนดโดยลักษณะทางสถาปัตยกรรม)

ประวัติการศึกษา

ชื่อผู้ศึกษา : พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2450

วิธีศึกษา : สำรวจ

ผลการศึกษา :

ในพระราชนิพนธ์เรื่องเที่ยวเมืองพระร่วง ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงกล่าวว่า “...แต่ถึงแม้ได้บูชากูณฑ์บนเขานี้จริง น่าจะไปบูชาบนยอดเขาที่เรียกว่าสุวรรณคีรีซึ่งเป็นยอดสูง และชื่อพนมเพลิงน่าจะมุ่งหมายเรียกรวมทั้งสอบยอดเป็นเขาอันเดียว ชื่อสุวรรณคีรีน่าจะเป็นชื่อภายหลัง...”

---

ชื่อผู้ศึกษา : กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2478

วิธีศึกษา : ประกาศขึ้นทะเบียน

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

กรมศิลปากร ประกาศกำหนดจำนวนโบราณสถานระดับชาติ โดยประกาศในราชกิจจานุเบกษา เล่ม 52 ลงวันที่ 8 มีนาคม พ.ศ.2478 หน้า 3702 ในขณะนั้นเพียงแต่ประกาศแค่ชื่อเท่านั้น (ชื่อที่ใช้ในประกาศฯคือ เขาสุวรรณคีรี) แต่ยังไม่ได้กำหนดขอบเขตโบราณสถานแต่อย่างใด

---

ชื่อผู้ศึกษา : พิทยา ดำเด่นงาม, ประโชติ สังขนุกิจ

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2508, พ.ศ.2509, พ.ศ.2510, พ.ศ.2511, พ.ศ.2512

วิธีศึกษา : บูรณปฏิสังขรณ์, ประวัติศาสตร์ศิลปะ, ขุดแต่ง

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

พิทยา ดำเด่นงาม และประโชติ สังขนุกิจ เรียบเรียงรายงานการสำรวจและขุดแต่งบูรณะโบราณวัตถุสถานเมืองเก่า กำแพงเพชร เมืองศรีสัชชนาลัย พ.ศ.2508-2512 โดยคณะกรรมการปรับปรุงบูรณะโบราณสถาน จังหวัดสุโขทัยและจังหวัดกำแพงเพชร กรมศิลปากร พิมพ์เผยแพร่เมื่อ พ.ศ.2514 สำหรับวัดเขาสุวรรณคีรีที่ดำเนินงานในครั้ง กรมศิลปากรดำเนินการขุดแต่งและบูรณะ ภายในวัดประกอบด้วยเจดีย์ทรงลังกาขนาดใหญ่ ฐานสี่เหลี่ยมจัตุรัสทำเป็นชั้นเล็กๆ ขึ้นไป ด้านหลังมีเจดีย์ลังกาขนาดย่อมอีกองค์หนึ่ง ล้อมรอบด้วยกำแพงแก้ว ในวิหารมีแท่นพระอยู่ 2 แท่น และหลังแท่นพระเป็นเจดีย์ทรงลังกาเล็กๆ ซึ่งตั้งอยู่บนฐานใหญ่อันเดียวกัน

---

ชื่อผู้ศึกษา : กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2530

วิธีศึกษา : บูรณปฏิสังขรณ์

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

กรมศิลปากรบูรณะฐานเขียงชั้นที่ 2 ศาลา และบันไดทางขึ้นวัด

---

ชื่อผู้ศึกษา : กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2531

วิธีศึกษา : ประกาศขึ้นทะเบียน

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

กรมศิลปากร ประกาศกำหนดเขตที่ดินโบราณสถานอุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย โดยประกาศในราชกิจจานุเบกษา เล่มที่ 105 ตอนที่ 57 ลงวันที่ 12 เมษายน พ.ศ. 2531 เนื้อที่ 28,217 ไร่ หรือ 45.14 ตารางกิโลเมตร มี โบราณสถาน 283 แห่ง ทั้งในและนอกกำแพงเมือง โดยโบราณสถานวัดเขาสุวรรณคีรี เป็นส่วนหนึ่งของอุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย

---

ชื่อผู้ศึกษา : กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2532

วิธีศึกษา : บูรณปฏิสังขรณ์

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

กรมศิลปากรบูรณะฐานเขียงชั้น1

---

ชื่อผู้ศึกษา : ไกรสินธุ์ อุ่นใจจินต์

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2534

วิธีศึกษา : ประวัติศาสตร์ศิลปะ, ศึกษาสถาปัตยกรรม

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : เมืองโบราณ

ผลการศึกษา :

ไกรสินธุ์ อุ่นใจจินต์ ศึกษาการอนุรักษ์และการบำรุงรักษาโบราณสถานในจังหวัดสุโขทัย แผยแพร่เป็นบทความเรื่อง “ลักษณะ เจดีย์ทรงระฆัง 3 แบบ ที่ศรีสัชนาลัย = Three types of the bell-shaped chedis at Si Satchanalai.” ตีพิมพ์ในวารสารเมืองโบราณ. ปีที่ 17 ฉบับที่ 2 (เม.ย. - มิ.ย. 2534) หน้า 54-62 โดยเจดีย์ทรงระฆังที่วัดเขาสุวรรณคีรี เป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาในครั้งนี้

---

ชื่อผู้ศึกษา : คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ ม.ศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2549

วิธีศึกษา : สำรวจ, ทำผัง

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : ม.ศิลปากร

ผลการศึกษา :

ภาควิชาศิลปะสถาปัตยกรรม คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร เผยแพร่ รายงานแบบสำรวจรังวัดโบราณสถานเมืองศรีสัชนาลัย อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย ใน พ.ศ.2549

---

ชื่อผู้ศึกษา : สันติ เล็กสุขุม

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2551

วิธีศึกษา : ประวัติศาสตร์ศิลปะ

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง

ผลการศึกษา :

ศ.ดร.สันติ เล็กสุขุม จัดทำรูปแบบสันนิษฐานของโบราณสถาน ของพื้นที่มรดกโลกสุโขทัย ศรีสัชนาลัย กำแพงเพชร และตีพิมพ์เผยแพร่

---

ชื่อผู้ศึกษา : นารีรัตน์ ปรีชาพีชคุปต์

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2553

วิธีศึกษา : ประวัติศาสตร์

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

สำนักโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กรมศิลปากร จัดทำหนังสือนำชมอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย ศรีสัชนาลัย และกำแพงเพชร เพื่อเผยแพร่ความรู้ที่ได้จากการดำเนินงานทางโบราณคดี ทั้งการสำรวจ การขุดค้นและการขุดแต่งที่ผ่านมาทั้งหมด ให้ประชาชนและนักท่องเที่ยวได้เข้าใจอดีตของแคว้นสุโขทัยได้มากยิ่งขึ้น โดยในหนังสือนำชมจะมีเนื้อหาของประวัติความเป็นมาของเมืองโบราณแต่ละแห่ง รวมทั้งรายละเอียดของโบราณสถานแต่ละแห่ง

---

ประเภทของแหล่งโบราณคดี

ศาสนสถาน

สาระสำคัญทางโบราณคดี

ในพระราชนิพนธ์เรื่องเที่ยวเมืองพระร่วง ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว กล่าวว่า “...แต่ถึงแม้ได้บูชากูณฑ์บนเขานี้จริง น่าจะไปบูชาบนยอดเขาที่เรียกว่าสุวรรณคีรีซึ่งเป็นยอดสูง และชื่อพนมเพลิงน่าจะมุ่งหมายเรียกรวมทั้งสอบยอดเป็นเขาอันเดียว ชื่อสุวรรณคีรีน่าจะเป็นชื่อภายหลัง...”

กลุ่มโบราณสถานบนเขาสุวรรณคีรีเป็นส่วนหนึ่งของวัดเขาสุวรรณคีรี มีกำแพงล้อมรอบ ประกอบไปด้วย

เจดีย์ประธาน เป็นเจดีย์ทรงกลมองค์ระฆังขนาดใหญ่ก่อด้วยศิลาแลง ฐานรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสกว้างยาวด้านละ 44 เมตร ฐานเขียงขนาดใหญ่ 5 ชั้น ซึ่งเป็นพื้นที่ใช้สำหรับเป็นลานทักษิณ มีบันไดเชื่อมฐานแต่ละชั้น (ชั้นที่ 1-3) ทางด้านหน้าส่วนฐานเขียงชั้นที่ 4 มีการทำเป็นซุ้มพระบริเวณตอนกลางฐานทั้ง 4 ทิศ

ฐานวิหาร ก่อด้วยศิลาแลง ฐานรูปสี่เหลี่นมผืนผ้าขนาด 5 ห้อง กว้าง 11 เมตร ยาว 20.5 เมตร

เจดีย์ราย ก่อด้วยศิลาแลง เป็นเจดีย์ทรงกลมเช่นเดียวกับเจดีย์ประธาน ฐานรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสกว้างด้านละ 11 เมตร ด้านหน้ามีมณฑปขนาดเล็กตั้งอยู่บนฐานศิลาแลงที่มีรั้วเตี้ยๆ ทำเป็นช่องปรุเหลี่ยมคล้ายวัดช้างล้อม ราวบันไดของมณฑปทำเป็นปูนปั้นม้วนเข้าเป็นวงกลม

ฐานเจดีย์รายทรงกลม ตั้งอยู่ทางด้านขวาของวิหาร ฐานรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสกว้างยาวด้านละ 3 เมตร

ฐานเจดีย์ราย ตั้งอยู่ทางด้านหลังเจดีย์ประธาน ฐานรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสกว้าง 2.2 เมตร

กลุ่มเจดีย์ (บ.น.9.5) อยู่ทางด้านซ้ายของเจดีย์รายหมายเลข 2 เป็นกลุ่มของเจดีย์ที่สร้างด้วยอิฐจำนวน 8 องค์ ตั้งอยู่ภายในกำแพงแก้วรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้ากว้าง 11 เมตร ยาว 15 เมตร

ฐานวิหาร (บ.น.9.7) อยู่ด้านหลัง (บ.น.9.5) ก่อด้วยศิลาแลงขนาด 5 ห้อง ฐานรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า กว้าง 13 เมตร ยาว 19.8 เมตร

ผู้เรียบเรียงข้อมูล-ผู้ดูแลฐานข้อมูล

วาทินี ถนอมพลกรัง เรียบเรียงข้อมูล, ทนงศักดิ์ เลิศพิพัฒน์วรกุล ดูแลฐานข้อมูล

บรรณานุกรม

กรมศิลปากร. “วัดเขาสุวรรณคีรี บน.9.” ใน ระบบฐานข้อมูลแหล่งมรดกศิลปวัฒนธรรมและระบบภูมิสารสนเทศ โครงการสำรวจแหล่งมรดกทางศิลปวัฒนธรรม. (ออนไลน์). เข้าถึงเมื่อ 02 มีนาคม 2558. แหล่งที่มาhttp://www.gis.finearts.go.th/gisweb/viewer.aspx

กรมศิลปากร. ทำเนียบโบราณสถานศรีสัชนาลัย.กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2535.

ไกรสิน อุ่นใจจินต์. “เจดีย์ทรงระฆัง 3 แบบ ที่ศรีสัชนาลัย = Three types of the bell-shaped chedis at Si Satchanalai.” เมืองโบราณ. 17, 2 (เม.ย. - มิ.ย. 2534) : 54-62.

คณะอำนวยการจัดงานเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว. วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์เอกลักษณ์และภูมิปัญญา จังหวัดสุโขทัย. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์คุรุสภาลาดพร้าว, 2544.

จุฬรักษ์ ดำริห์กุล. ศรีสัชนาลัย มรดกโลกทางวัฒนธรรม. กรุงเทพฯ : คุรุสภาลาดพร้าว, 2537.

ธิดา สาระยา. นำเที่ยวศรีสัชนาลัย. กรุงเทพฯ : สีดา, 2542.          

ธิดา สาระยา. เมืองประวัติศาสตร์ : เมืองพิมาย เขาพระวิหาร เมืองอุบล เมืองศรีสัชชนาลัย. กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, 2538.

ธิดา สาระยา. เมืองศรีสัชชนาลัย. กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, 2537.

นารีรัตน์ ปรีชาพีชคุปต์. นำชมอุทยานประวัติศาสตร์ สุโขทัย ศรีสัชนาลัย กำแพงเพชร (Guide to Sukhothai Si Satchanalai and Kamphaeng Phet historical parks). กรุงเทพฯ : สำนักโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ, 2553.

ประโชติ สังขนุกิจ. นำชมโบราณวัตถุสถาน ในอำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย. พระนคร : กรมศิลปากร, 2513.

ประโชติ สังขนุกิจ. นำชมอุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย (A guidebook to Si Satchanalai historical park). กรุงเทพฯ : กองโบราณคดี กรมศิลปากร, 2535.

ประโชติ สังขนุกิจ. นำชมอุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย. กรุงเทพฯ : กองโบราณคดี กรมศิลปากร, 2535.

พันธลักษณ์ (นามแฝง). มรดกโลกในประเทศไทย. กรุงเทพฯ : บ้านหนังสือ 19, 2547.

พิทยา ดำเด่นงาม และประโชติ สังขนุกิจ. รายงานการสำรวจและขุดแต่งบูรณะโบราณวัตถุสถานเมืองเก่า กำแพงเพชร เมืองศรีสัชนาลัย พ.ศ.2508-2512. พระนคร : กรมศิลปากร คณะกรรมการปรับปรุงบูรณะโบราณสถาน จังหวัดสุโขทัยและจังหวัดกำแพงเพชร, 2514.

ภาควิชาศิลปสถาปัตยกรรม. รายงานแบบสำรวจรังวัดโบราณสถานเมืองศรีสัชนาลัย อำเภอศรีสัชนา ลัย จังหวัดสุโขทัย. กรุงเทพฯ : ภาควิชาศิลปสถาปัตยกรรม คณะสถาปัตยกรรม มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2549.

มานพ ถนอมศรี. ศรีสัชนาลัย : โบราณสถานสามสมัย. กรุงเทพฯ : พี พี เวิลด์ มีเดีย, 2546.

เมืองประวัติศาสตร์สุโขทัยและเมืองบริวาร. ศูนย์ข้อมูลมรดกโลก (The World Herritage Information Center) (ออนไลน์) เข้าถึงเมื่อ 1 มีนาคม 2558. แหล่งที่มา  http://www.thaiwhic.go.th/heritage_culture.aspx

สด แดงเอียด. เมืองเชลียง เชียงชื่น ศรีสัชนาลัย สวรรคโลก. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2536.

สมัย สุทธิธรรม. อุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย. กรุงเทพฯ : บริษัท ต้นอ้อ 1999 จำกัด, 2546.

อุดม เชยกีวงศ์. มรดกไทย มรดกโลก : สิ่งล้ำค้าที่ทุกคนในโลกต้องช่วยกันอนุรักษ์ให้คงอยู่. กรุงเทพฯ : ภูมิปัญญา 2549.

เอนก สีหามาตย์. มรดกโลก อุทยานประวัติศาสตร์ สุโขทัย ศรีสัชนาลัย กำแพงเพชร. กรุงเทพฯ : กองโบราณคดี กรมศิลปากร, 2539.

ข่าวที่เกี่ยวข้อง