วัดพลับพลาไชย

ภูมิประเทศ

ที่ราบ

สภาพทั่วไป

วัดพลับพลาไชย  ตั้งอยู่ในพื้นที่ทางทิศเหนือภายในเกาะเมืองอยุธยา ทางทิศเหนือของวัดราชบูรณะ ห่างจากคลองเมืองที่เป็นคูเมืองด้านทิศเหนือ มาทางทิศใต้ประมาณ 300 เมตร อยู่ในพื้นที่ของอุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา ได้รับการบูรณะและปรับปรุงภูมิทัศน์เป็นที่เรียบร้อยแล้ว 

ความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง

3.5 -5 เมตร

ทางน้ำ

แม่น้ำเจ้าพระยา, แม่น้ำป่าสัก, แม่น้ำลพบุรี, แม่น้ำน้อย, คลองเมือง

สภาพธรณีวิทยา

ที่ราบลุ่มภาคกลางเกิดจากการเคลื่อนไหวของรอยเลื่อนใหญ่ ได้แก่ รอยเลื่อนแม่ปิง(ต่อเลยไปเกือบเชื่อมกับรอยเลื่อนเมย) รอยเลื่อนอุตรดิตถ์ (น้ำปาด) และรอยเลื่อนเจดีย์สามองค์ ในยุคครีเทเชียสตอนปลายถึงยุคเทอร์เชียรี ซึ่งต่อเนื่องจากการเปิดตัวของอ่าวไทยทางใต ้และการเกิดแอ่งเทอร์เชียรีในบริเวณภาคเหนือและภาคตะวันตกตอนบนและตามด้วยการเกิดรอยเลื่อนในแนวเหนือ-ใต้ (Bunopas, 1981) การสะสมตัวเกิดขึ้นบนบกแบบเนินตะกอนน้ำพารูปพัด ที่ราบตะกอนน้ำพา ทางน้ำ ทะเลสาบ และแบบกึ่งทางน้ำกับทะเลสาบ

ลักษณะทางธรณีวิทยา  จังหวัดพระนครศรีอยุธยา  ตั้งอยู่ในบริเวณที่ราบลุ่มภาคกลางตอนใต้  ทำให้ลึกลงไปใต้พื้นดินของจังหวัดพระนครศรีอยุธยา  เป็นแหล่งกรวดทรายขนาดใหญ่  เม็ดกรวด และทรายมีขนาดใหญ่และมีลักษณะกลมมน   น้ำบาดาล สะสมตัวอยู่ระหว่างช่องว่างและเม็ดกรวดและทราย  แทรกสลับอยู่กับชั้นดินเหนียว  ทำให้มีชั้นน้ำบาดาลหลายชั้น  และเป็นชั้นน้ำที่แผ่ขยายออกไปในแนวราบอย่างกว้างขวาง  มีคุณสมบัติทางอุทกธรณีวิทยาเฉพาะตัว  ซึ่งเป็นลักษณะที่พบอยู่ในชั้นน้ำบาดาลส่วนใหญ่ของที่ราบลุ่มภาคกลางตอนใต้  กล่าวคือ  ชั้นน้ำบาดาลแต่ละชั้น  จะมีชั้นดินเหนียวรองรับอยู่ด้านล่าง  และปิดทับอยู่ด้านบน  จัดเป็นชั้นน้ำบาดาลใต้แรงดัน (Confined aquifer)

ยุคทางโบราณคดี

ยุคประวัติศาสตร์

สมัย/วัฒนธรรม

สมัยอยุธยา, สมัยอยุธยาตอนต้น, สมัยอยุธยาตอนปลาย, สมัยอยุธยาตอนกลาง

ประวัติการศึกษา

ชื่อผู้ศึกษา : กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2484

วิธีศึกษา : ประกาศขึ้นทะเบียน

ผลการศึกษา :

กรมศิลปากร ประกาศกำหนดจำนวนโบราณสถานระดับชาติ โดยประกาศในราชกิจจานุเบกษา เล่ม 58 ลงวันที่ 18 มีนาคม พ.ศ.2484 หน้า 584 ในขณะนั้นเพียงแต่ประกาศแค่ชื่อเท่านั้น ยังไม่ได้กำหนดขอบเขตโบราณสถานแต่อย่างใด โดยวัดพลับพลาไชย เป็นหนึ่งในรายชื่อโบราณสถานที่ประกาศกำหนดจำนวนโบราณสถานในครั้งนั้น

---

ชื่อผู้ศึกษา : จิรา จันทรานนท์นัยวินิต

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2502

วิธีศึกษา : ประวัติศาสตร์ศิลปะ, ประวัติศาสตร์

ผลการศึกษา :

จิรา จันทรานนท์นัยวินิต. เผยแพร่บทความเรื่อง “วัดพลับพลาไชย และ วัดชัยภูมิ และแผนผังบริเวณพระเจดีย์เจ้าอ้ายพระยา เจ้ายี่พระยา” ตีพิมพ์ใน นิตยสารศิลปากร ปีที่ 2, เล่ม 6 (มี.ค. 2502) : หน้า 25-31.

---

ชื่อผู้ศึกษา : กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2519

วิธีศึกษา : ประกาศขึ้นทะเบียน

ผลการศึกษา :

กรมศิลปากร ประกาศกำหนดเขตที่ดิน อุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา โดยประกาศในราชกิจจานุเบกษา เล่ม 93 ตอนที่ 102 ลงวันที่ 17 สิงหาคม 2519 หน้า 2149 โดยมีพื้นที่โบราณสถานประมาณ 1,810 ไร่ โดยการประกาศกำหนดพื้นที่โบราณสถานในครั้งนั้น วัดพลับพลาไชย เป็นโบราณสถานที่อยู่นอกเขตอุทยานประวัติศาสตร์ฯ แต่อยู่ภายในเกาะเมืองพระนครศรีอยุธยา

---

ชื่อผู้ศึกษา : UNESCO

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2534

วิธีศึกษา : ประกาศขึ้นทะเบียน

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

วัดพลับพลาไชย เป็นโบราณสถานภายในพื้นที่เกาะเมืองพระนครศรีอยุธยา ซึ่งได้รับการพิจารณาเป็นมรดกโลกเมื่อวันที่ 13 ธันวาคม พ.ศ.2534

---

ชื่อผู้ศึกษา : ศูนย์ข้อมูลเมืองโบราณ

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2539

วิธีศึกษา : ประวัติศาสตร์ศิลปะ, ประวัติศาสตร์

ผลการศึกษา :

ศูนย์ข้อมูลเมืองโบราณ เผยแพร่บทความเรื่อง “จากแปดเหลือสี่(เหลี่ยม) ?—ปริศนาการบูรณะเจดีย์วัดพลับพลาไชย” ตีพิมพ์เผยแพร่ ใน เมืองโบราณ. ปีที่ 22, ฉบับที่ 3 (ก.ค.-ก.ย. 2539) : หน้า 151-155

---

ชื่อผู้ศึกษา : กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2540

วิธีศึกษา : ประกาศขึ้นทะเบียน

ผลการศึกษา :

กรมศิลปากร ประกาศกำหนดเขตที่ดิน อุทยานประวัติศาสตร์ พระนครศรีอยุธยา เพิ่มเติม โดยประกาศในราชกิจจานุเบกษา เล่ม 114 ตอนที่ 6 ง ลงวันที่ 21 มกราคม 2540 หน้า 40 โดยมีพื้นที่โบราณสถานประมาณ 3,000 ไร่ โดยการประกาศในครั้งนี้ ได้รวมวัดพลับพลาไชยเข้าไปในพื้นที่อุทยานประวัติศาสตร์ฯ ด้วย

---

ชื่อผู้ศึกษา : วัตร์ นวะมะรัตน

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2550

วิธีศึกษา : ประวัติศาสตร์ศิลปะ

ผลการศึกษา :

ปวัตร์ นวะมะรัตน เผยแพร่บทความเรื่อง “วัดพลับพลาไชย”ตีพิมพ์เผยแพร่ ใน ศิลปวัฒนธรรม. ปีที่ 28, ฉบับที่ 8 (มิ.ย. 2550) : หน้า 46-47

---

ประเภทของแหล่งโบราณคดี

ศาสนสถาน

สาระสำคัญทางโบราณคดี

วัดพลับพลาไชย (กรมศิลปากร 2551: 77 ; กรมศิลปากร 2511 : 70-73) ตั้งอยู่ในเขตตำบลประตูชัย ไม่ปรากฏหลักฐานทางด้านเอกสารเกี่ยวกับประวัติการสร้างที่แน่ชัด แต่จากการที่ปรากฏชื่อวัดในพระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ตอนที่ระบุเหตุการณ์รบระหว่างเจ้าอ้ายพระยาและเจ้ายี่พระยาทำสงครามเพื่อชิงราชสมบัติทำให้สิ้นพระชนม์ทั้งสองพระองค์  โดยวัดพลับพลาไชยถูกใช้เป็นที่ตั้งกองทัพของเจ้าอ้ายพระยา จึงสันนิษฐานว่าวัดนี้น่าจะได้รับการสร้างขึ้นแล้วในสมัยอยุธยาตอนต้น และด้วยตำแหน่งที่ตั้งของวัดที่อยู่บนเส้นทางไปมาระหว่างวังหลวงกับวังหน้า ทุกครั้งที่มีการรบกันจึงมักปรากฏชื่อวัดนี้อยู่เสมอ

สิ่งก่อสร้างที่สำคัญภายในวัด มีรายละเอียดดังต่อไปนี้

1. เจดีย์ประธาน  ลักษณะเป็นเจดีย์ทรงระฆังกลม ฐานแปดเหลี่ยม ขนาดเส้นผ่าศูนย์ของเจดีย์ประมาณ 4 เมตร  ภายในก่ออิฐสอดินซึ่งเป็นเทคนิคของงานช่างสมัยอู่ทอง-อยุธยาตอนต้น ลักษณะของเจดีย์มีความคล้ายคลึงกับเจดีย์วัดเสลี่ยงทุ่งแก้ว

2. วิหาร  เป็นวิหารขนาดเล็ก ตั้งหันหน้าไปทางทิศตะวันออก เจาะช่องหน้าต่างขนาดเล็กไว้ด้านละ 1 บาน มีประตูทางเข้า 2 ช่อง ซึ่งเป็นลักษณะที่นิยมสร้างในสมัยอยุธยาตอนกลาง

3. เจดีย์ราย  ลักษณะเป็นเจดีย์ย่อมุมไม้สิบสอง ทรงยอดปรางค์ ตั้งอยู่ทางทิศใต้ของเจดีย์ประธาน ศิลปะอยุธยาตอนปลาย จากรูปแบบทางสถาปัตยกรรมทำให้สันนิษฐานได้ว่าวัดนี้น่าจะสร้างขึ้นในราวสมัยอยุธยาตอนต้นและถูกใช้งานเรื่อยมาจนกระทั่งถึงในสมัยอยุธยาตอนปลาย

ผู้เรียบเรียงข้อมูล-ผู้ดูแลฐานข้อมูล

วาทินี ถนอมพลกรัง เรียบเรียงข้อมูล, ทนงศักดิ์ เลิศพิพัฒน์วรกุล ดูแลฐานข้อมูล

บรรณานุกรม

กรมศิลปากร. พระราชวังและวัดโบราณในจังหวัดพระนครศรีอยุธยา พร้อมทั้งรูปถ่ายและแผนผัง. พระนคร : โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี, 2511.  (รวบรวมและจัดพิมพ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ นายจำรัส เกียรติก้อง ณ เมรุวัดมกุฏกษัตริยาราม วันที่ 31 ธันวาคม พ.ศ. 2511).

กรมศิลปากร. นำชมอุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2551.

กรมศิลปากร. ระบบฐานข้อมูลแหล่งมรดกศิลปวัฒนธรรมและระบบภูมิสารสนเทศ โครงการสำรวจแหล่งมรดกทางศิลปวัฒนธรรม (ออนไลน์) เข้าถึงเมื่อ 02 มีนาคม 2558. แหล่งที่มา http://www.gis.finearts.go.th/gisweb/viewer.aspx

คณะอำนวยการจัดงานเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว. วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์เอกลักษณ์และภูมิปัญญาจังหวัดพระนครศรีอยุธยา. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์คุรุสภาลาดพร้าว, 2544.

น. ณ ปากน้ำ. ศิลปกรรมแห่งอาณาจักรศรีอยุธยา.  กรุงเทพฯ : ธเนศวรการพิมพ์, 2516.

ประทีป เพ็งตะโก. นครประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์สมาพันธ์, 2539.

สมัย สุทธิธรรม. อุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา. กรุงเทพฯ : บริษัท ต้นอ้อ 1999 จำกัด, 2546.

ข่าวที่เกี่ยวข้อง