พระธาตุดอยสุเทพ

ภูมิประเทศ

ภูเขา

สภาพทั่วไป

พระธาตุดอยสุเทพ ตั้งอยู่ภายในวัดพระธาตุดอยสุเทพราชวรวิหาร ซึ่งเป็นวัดที่ยังมีการใช้งานอยู่จนถึงปัจจุบัน ปัจจุบันเป็นพระอารามหลวงชั้นโท สังกัดมหานิกาย

วัดพระธาตุดอยสุเทพตั้งอยู่ทางด้านทิศตะวันตกของเมืองเชียงใหม่ บนอุทยานแห่งชาติดอยสุเทพ-ดอยปุย โดยเชิงดอยห่างจากตัวเมืองเชียงใหม่ประมาณ 6 กิโลเมตร เป็นวัดที่ตั้งอยู่นอกกำแพงเมือง

ความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง

1,055 เมตร

ทางน้ำ

แม่น้ำปิง

สภาพธรณีวิทยา

ทิวเขาดอยสุเทพ-ปุยประกอบด้วยหินแปรหลายชนิด และหินอัคนีชนิดหินแกรนิตซึ่งชื่อทางธรณีวิทยาเรียกว่า “กลุ่มหินฐานซับซ้อน” และสันนิษฐานว่ามีอายุถึงมหายุคพรีแคมเบรียน มีอายุประมาณ 600 ล้านปีมาแล้ว หินกลุ่มนี้ ได้แก่ หินไนส์ หินชีสต์ หินแคลซิลิเกต หินอ่อนโดยมีหินแกรนิตและหินเพกมาไทต์แทรกบริเวณฐานและแก่นกลางของทิวเขามีหินควอตไซต์อายุแคมเบรียนและหินปูน อายุออร์โดวิเชียนวางซ้อนทับบริเวณทางตอนใต้ของดอยสุเทพและถ้ำบริจินดาเชิงดอยอินทนนท์

ยุคทางโบราณคดี

ยุคประวัติศาสตร์

สมัย/วัฒนธรรม

สมัยล้านนา

อายุทางโบราณคดี

พุทธศตวรรษที่ 20

อายุทางตำนาน

พุทธศตวรรษที่ 14

ประวัติการศึกษา

ชื่อผู้ศึกษา : ไพฑูรย์ ดอกบัวแก้ว

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2536

วิธีศึกษา : ศึกษาเอกสาร/จารึก

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : สถาบันวิจัยสังคม ม.เชียงใหม่

ผลการศึกษา :

หนังสือ “คร่าวดอยสุเทพและคร่าวซอถนนในเมืองเชียงใหม่” เป็นหนังสือที่ปริวรรตมาจากเอกสารใบลานที่สำรวจพบที่วัดเชียงมั่น ต.ศรีภูมิ อ.เมือง จ.เชียงใหม่ จารด้วยอักษรธรรมล้านนา ไม่ปรากฏชื่อผู้คัดลอก ส่วนกวีผู้แต่งคือ แสนพรหมโวหาร แต่งถวายพระเจ้าอินทวิชยานนท์ และพระราชเทวีทิพย์เกสร กล่าวถึงเหตุการณ์ในช่วงรัชสมัยของพระเจ้าอินทวิชยานนท์

---

ชื่อผู้ศึกษา : ประวิทย์ ตันตลานุกุล

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2542

วิธีศึกษา : ประวัติศาสตร์

ผลการศึกษา :

หนังสือ “ตำนานวัดพระธาตุดอยสุเทพราชวรวิหาร เชียงใหม่” เป็นหนังสือที่รวบรวมประวัติพระธาตุดอยสุเทพเกี่ยวกับการสร้างวัดตั้งแต่ในสมัยพระเจ้ากือนา การบูรณะวัดพระธาตุในครั้งแรกในสมัยพระเจ้าเกษเกล้า (พ.ศ.2068) การสร้างเพิ่มเติมในบริเวณต่างๆของวัด ตลอดจาการสร้างถนนขึ้นดอยสุเทพ รวมถึงรายนามเจ้าอาวาสวัดพระธาตุดอยสุเทพฯตั้งแต่แรกจนปัจจุบัน

---

ชื่อผู้ศึกษา : กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2548

วิธีศึกษา : บูรณปฏิสังขรณ์

ผลการศึกษา :

สำนักศิลปากรที่ 8 เชียงใหม่ บูรณะซ่อมแซมบันได นาคทางขึ้นวัดพระธาตุดอยสุเทพราชวรวิหาร พบว่ามีการบูรณะบันไดนาคใหม่โดยการทำความสะอาดสภาพผิวเดิม ปูกระเบื้องใหม่ ปรับระดับพื้นที่ และก่อสร้างแนวรั้วอิฐโชว์

---

ชื่อผู้ศึกษา : ห.จ.ก.เจติยาราคอนสตรัคชั่น

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2551

วิธีศึกษา : บูรณปฏิสังขรณ์

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

ห.จ.ก.เจติยาราคอนสตรัคชั่น โดยความควบคุมของสำนักศิลปากรที่ 8 เชียงใหม่ กรมศิลปากร ศาลาบาตรหรือระเบียงคตเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูปน้อยใหญ่ ผนังศาลาบาตรเขียนภาพจิตรกรรมเรื่องพุทธประวัติ และพุทธประวัติการประดิษฐานพระธาตุ ณ ดอยสุเทพ และเนื่องจากสภาพของศาลาบาตรชำรุดทรุดโทรม และมีน้ำรั่วซึมจึงได้ทำการบูรณะใหม่ให้ถูกวิธี

---

ชื่อผู้ศึกษา : ห.จ.ก.โบราณนุรักษ์

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2553

วิธีศึกษา : สำรวจ, ขุดค้น

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

จากการสำรวจและขุดค้นบริเวณพื้นที่ดอยสุเทพทำให้สามารถจัดลำดับทางวัฒนธรรมของพื้นที่ได้ 6 สมัย คือ 1.สมัยหินกลาง (Mesolithic) อายุประมาณ 10,000 ปีขึ้นไป พบเครื่องมือหินกะเทาะประเภทแกนหินและสะเก็ดหินจำนวนไม่มาก 2.สมัยก่อนประวัติศาสตร์ สันนิษฐานว่าตรงกับช่วงสมัยหินใหม่ (Neolithic) พบเศษภาชนะดินเผาลายเชือกทาบ กลุ่มคนอาศัยอยู่ที่ราบเชิงเขา สัมพันธ์กับวิธีชีวิตแบบเกษตรกรรม 3.สมัยตำนาน ยังไม่ปรากฏหลักฐานที่มีความสัมพันธ์กับตำนานซึ่งปรากฏในราวพุทธศตวรรษที่ 14 มีเพียงเรื่องเล่าจากชาวบ้านว่าบริเวณถ้ำฤๅษีเคยพบพระพิมพ์แบบหริภุญไชย แต่หลักฐานเหล่านั้นถูกทำลายไปแล้ว 4.สมัยล้านนา มีการใช้พื้นที่หลายครั้งแต่โดดเด่นในสมัยของพญากือนา (พ.ศ.1898-1928) คือ การสร้างพระธาตุดอยสุเทพ สมัยพญาสามฝั่งแกน (พ.ศ.1945-1984) สร้างเวียงเจ็ดลิน และในสมัยพระเมืองแก้ว (พ.ศ.2038-2068) มีการบูรณปฏิสังขรณ์พระธาตุดอยสุเทพและสร้างสิ่งก่อสร้างต่างๆเพิ่มเติม 5.สมัยครูบาศรีวิชัย มีกิจกรรมการสร้างถนนขึ้นดอยสุเทพ เมื่อ พ.ศ.2477-2478 และสร้างวัดตามจุดต่างๆเลียบไปกับถนนศรีวิชัย 6.สมัยปัจจุบัน เป็นอุทยานแห่งชาติดอยสุเทพ-ดอยปุย

---

ชื่อผู้ศึกษา : กรมศิลปากร

วิธีศึกษา : บูรณปฏิสังขรณ์, ประวัติศาสตร์

ผลการศึกษา :

จากการศึกษาของสำนักศิลปากรที่ 8 เชียงใหม่ พบว่าวัดพระธาตุดอยสุเทพสร้างขึ้นในสมัยพระเจ้ากือนา (พ.ศ.1926) เป็นที่เคารพบูชาของชาวเชียงใหม่ มีการบูรณะครั้งแรกในสมัยพระเกษเกล้า ในปีพ.ศ.2068 และมีการก่อสร้างเพิ่มเติมในสมัยต่อๆมา ได้แก่ พระวิหาร ศาลาระเบียงรอบองค์พระธาตุ บันไดนาค ทางเดินขึ้นพระธาตุ ถนนขึ้นดอยสุเทพ ปัจจุบันกรมศิลปากรเป็นหน่วยงานหลักที่มีส่วนในการบูรณะและเสริมสร้างความมั่นคงอาคารสิ่งก่อสร้างในวัดพระธาตุดอยสุเทพ

---

ประเภทของแหล่งโบราณคดี

ศาสนสถาน

สาระสำคัญทางโบราณคดี

พระธาตุดอยสุเทพสร้างในสมัยพระเจ้ากือนา (พ.ศ.1929) กล่าวคือ เมื่อพระเจ้ากือนาได้อาราธนาพระสุมนเถระมาจากกรุงสุโขทัย พระสุมนเถระได้อัญเชิญพระบรมสารีริกธาตุมาด้วย 2 องค์ หลังจากที่บรรจุองค์หนึ่งไว้ที่เจดีย์วัดสวนดอกแล้วจึงได้อาราธนาอีกองค์หนึ่งขึ้นหลังช้างเพื่อที่จะหาที่ประดิษฐาน ช้างเดินไปถึงยอดดอยสุเทพแล้วคุกเข่าลงไม่ยอมเดินต่อ จึงโปรดให้สร้างสถูปบรรจุพระบรมสารีริกธาตุขึ้นในปี พ.ศ.1927 ต่อมาในสมัยของพระเมืองแก้วโปรดให้มีการบูรณปฏิสังขรณ์ใหม่และเสริมเจดีย์ให้กว้างขึ้นในปี พ.ศ.2069 (คณะกรรมการอำนวยการจัดงานเฉลิมพระเกียรติฯ 2542 : 87)

ในปี พ.ศ.2100 พระมหาญาณมงคลโพธิเถระ เจ้าอาวาสในขณะนั้นได้สร้างบันไดหิน ต่อมาได้เปลี่ยนเป็นบันไดนาคโบกปูน

ในปี พ.ศ.2348 สมัยพระเจ้ากาวิละ โปรดให้มีการบูรณปฏิสังขรณ์พระบรมธาตุอีกครั้ง

ในปี พ.ศ.2478 ครูบาศรีวิชัยกับศิษานุศิษย์และประชาชนร่วมกันสร้างถนนขึ้นพระธาตุดอยสุเทพ มีความยาว 12 กิโลเมตร ใช้เวลาในการสร้าง 4 เดือน 22 วัน

พระธาตุดอยสุเทพได้รับการสถาปนาขึ้นเป็นพระอารามหลวงชั้นโท ชนิดราชวรวิหาร เมื่อ 31 พ.ค.2506 ได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมา เมื่อ พ.ศ.2010 (กรมศิลปากร 2559)

ลักษณะทางสถาปัตยกรรม

1.เจดีย์ เป็นทรงมอญ ที่ฐานเจดีย์มีพระบรมสารีริกธาตุของสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าบรรจุอยู่

องค์เจดีย์ตั้งอยู่บนฐานสี่เหลี่ยม ถัดขึ้นมาเป็นชั้นลูกแก้วย่อเก็จ มีเส้นลวดคาดสี่เส้นจากชั้นลูกแก้วย่อเก็จขึ้นไปเป็นฐานปัทม์สิบสองเหลี่ยม 3 ชั้น รองรับมาลัยเถา 5 ชั้น ขึ้นไปเป็นองค์ระฆัง 12 เหลี่ยม บัลลังค์ 12 เหลี่ยม ตัวองค์เจดีย์ปิดทองจังโกหมดทั้งองค์ มีระเบียงล้อมโดยรอบ

รอบองค์เจดีย์ ประกอบด้วยสิ่งก่อสร้างสำคัญ 5 ประการ คือ

1.1 ฉัตร  4 มุม ทำด้วยทองเหลือง สร้างโดยพระเจ้ากาวิละ เมื่อ พ.ศ.2348 เป็นสัญลักษณ์ของความร่มเย็น

1.2 สัตติบัญญชร หรือ รั้วหอก อยู่รอบพระธาตุ สร้างขึ้นเพื่อเป็นการป้องกันการแย่งชิงพระธาตุ ภายหลังการถวายพระเพลิงพระพุทธสรีระเสร็จแล้ว จึงต้องให้ทหารถือหอกล้อมรอบพระธาตุแล้วจึงแบ่งไปตามเมืองต่างๆ

1.3 หอยอ เป็นวิหารขนาดเล็ก ประจำอยู่ทั้ง 4 ด้านของพระธาตุ ภายในประดิษฐานพระพุทธรูป หมายถึงการสรรเสริญคุณของพระพุทธเจ้า

1.4 หอเท้าโลกบาล เป็นหอยอดแหลมขนาดเล็ก ประจำอยู่ทั้ง 4 มุมของพระบรมธาตุ เป็นที่ระดิษฐานของท้าวโลกบาลทั้ง 4 ได้แก่

1.ท้าวกุเวร ประจำทางทิศเหนือ

2.ท้าวธตรัฐ ประจำทางทิศตะวันออก

3.ท้าววิรุฬปักข์ ประจำด้านทิศตะวันตก

4.ท้าววิรุฬหก ประจำด้านทิศใต้

1.5 ไหดอกบัว หรือ )รณะฆะฏะ หมายถึง ความเจริญรุ่งเรืองของพระพุทธศาสนาในล้านนาไทย (กรมศิลปากร 2559)

2.วิหาร ตามประวัติกล่าวว่าสร้างขึ้น พ.ศ.2348 โดยพระเจ้ากาวิละ และคงถูกบูรณะมาอย่างต่อเนื่อง ที่สำคัญคือเพดานด้านบนของวิหารมีรูปแสดงถึงกลุ่มดาวนักขัตฤกษ์

3.หลวงพ่ออุ่นเมือง ประดิษฐานในวิหารตรงระเบียงทางทิศเหนือของพระธาตุดอยสุเทพ เป็นพระพุทธรูปสำริดปิดทอง ศิลปะล้านนา สกุลช่างเชียงใหม่ พุทธศตวรรษที่ 22 ขนาดหน้าตักกว้าง 75 เซนติเมตร สูงตลอดฐาน 92 เซนติเมตร ฐานกว้าง 75 เซนติเมตร

4.กลุ่มพระพุทธรูปปางมารวิชัย ประดิษฐานอยู่ภายในระเบียงรอบองค์พระธาตุดอยสุเทพ เป็นพระพุทธรูปสำริดปิดทอง ศิลปะล้านนา สกุลช่างเชียงใหม่ พุทธศตวรรษที่ 21-22 ขนาดหน้าตักกว้าง 75 เซนติเมตร สูงตลอดฐาน 92 เซนติเมตร ฐานกว้าง 75 เซนติเมตร

5.ภาพจิตรกรรมฝาผนังรอบระเบียง เขียนโดยบุญปั๋น พงษ์ประดิษฐ์ เป็นภาพจิตรกรรมฝาผนังที่เริ่มเขียนตามแนวจิตรกรรมตะวันตก (คณะกรรมการอำนวยการจัดงานเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ2542 : 87-88)

ตำนานท้องถิ่นที่เกี่ยวข้อง :

     1.ตำนานพระธาตุดอยสุเทพ นครเชียงใหม่ กล่าวถึง พระเจ้ากือนาและพระสุมนเถรร่วมกันสร้างพระธาตุโดยสุเทพ โดยมีวิธีการเลือกสถานที่สร้างพระธาตุคือ อัญเชิญพระบรมสารีริกธาตุขึ้นเหนือช้างมงคล เมื่อช้างหยุด ณ สถานที่ใดก็ให้สถานที่นั้นเป็นที่สร้างพระธาตุซึ่งคือดอยสุเทพ จนเป็นที่เคารพสักการะของกษัตริย์และประชาชนสืบมา (คณะกรรมการวัดพระธาตุดอยสุเทพ 2511 : 5-10)

     2.ตำนานย่าแสะแม่ลูก ตำนานกล่าวว่า ครั้งหนึ่งพระพุทธเจ้าจรเดินเทศน์มาถึงบริเวณที่เป็นพระธาตุดอยสุเทพในปัจจุบันและได้รับข้าวบิณฑบาตจากย่าแสะแม่ลูก  ลูกมีความศรัทธาจึงออกบวช ภายหลังปลงภิกขุภาวะเป็น “ฤษีสุเทวรสี” และพระพุทธเจ้าได้มอบพระเกศาธาตุไว้ 1 เส้น และได้นำไปบรรจุไว้ในพระธาตุบนยอดดอย (กรมศิลปากร, 2510: 41-42)

     3.ตำนานพระธาตุดอยคำ กล่าวถึงพระพุทธเจ้าและสาวกเดินทางมาถึงบริเวณดอยคำ (ใกล้กับดอยสุเทพ) ยักษ์ปู่แสะ ย่าแสะ และบุตร ที่อาศัยอยู่บริเวณนั้นจะจับพระพุทธเจ้าและสาวกกิน แต่เกรงในพระบารมีจึงไม่จับกินและได้เลิกกินเนื้อมนุษย์ เหลือเพียงการกินเนื้อสัตว์ปีละสองหน จึงได้มีพิธีการฆ่าควายเอาเนื้อสดมาสังเวยตั้งแต่บัดนั้นเป็นต้นมา เรียกว่า “พิธีเลี้ยงดง” (อรรคพล สาตุ้ม 2545: 12-14)

     4.ตำนานเชียงใหม่ปางเดิมและตำนานสุวรรณคำแดงกล่าวถึงความสัมพันธ์ระหว่างชาวลัวะกับชาวไทย และนับถือดอยคำและดอยสุเทพในฐานะภูเขาอันศักดิ์สิทธิ์ นอกจากนี้ยังเชื่อว่าฤษีวาสุเทพเป็นลูกหลานของปู่แสะย่าแสะ (สรัสวดี อ๋องสกุล 2551: 67)

     5.ตำนานมูลศาสนา กล่าวถึงฤษีวาสุเทพลงมาอาบน้ำในแม่น้ำโรหิณี คือ แม่น้ำข่า เป็นแม่น้ำอยู่ใกล้กับดอยสุเทพทางทิศตะวันออก พบทารก 6 คน ในรอยเท้าสัตว์ จึงเอามาเลี้ยงไว้ ภายหลังเมื่อเด็กเติบโตจึงให้แต่งงานกัน (กรมศิลปากร, 2519: 115-117)

     6.ตำนานชินกาลมาลีปกรณ์ กล่าวถึงฤษีวาสุเทพที่มีบทบาทในการสร้างเมือง และอาศัยอยู่ที่ดอยอุจฉุบรรพต คือ ดอยสุเทพในปัจจุบัน (รัตนปัญญาเถระ,2501: 81-83)

     7.พงศาวดารโยนก กล่าวถึงพระเจ้านครเชียงใหม่ให้สร้างพระเจดีย์บรรจุพระบรมสารีริกธาตุที่วัดบุปผารามและที่ดอยอุจฉุบรรพต (ดอยสุเทพ) (บุปผา คุณยศยิ่ง 2542 : 4423 – 4426)

 

ผู้เรียบเรียงข้อมูล-ผู้ดูแลฐานข้อมูล

ทรัพย์อนันต์ ซื่อสัตย์

บรรณานุกรม

กรมศิลปากร. ตำนานมูลศาสนา. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2519.

กรมศิลปากร. “โบราณสถานล้านนา จังหวัดเชียงใหม่ พระธาตุดอยสุเทพ.” ระบบภูมิสารสนเทศ GIS กรมศิลปากร. [ออนไลน์]. เข้าถึงเมื่อวันที่ 26 เมษายน 2559. เข้าถึงได้จาก www.gis.finearts.go.th

กรมศิลปากร. ประชุมตำนานพระธาตุ ภาคที่ 2. พระนคร : โรงพิมพ์พระจันทร์, 2510.

คณะกรรมการวัดพระธาตุดอยสุเทพ. ตำนานพระธาตุดอยสุเทพ นครเชียงใหม่. เชียงใหม่ : รุ่งเรืองการพิมพ์, 2511.

คณะกรรมการอำนวยการจัดงานเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ. วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ เอกลักษณ์และภูมิปัญญา จังหวัดเชียงใหม่. กรุงเทพฯ : คณะกรรมการ, 2542.

บุปผา คุณยศยิ่ง. “พระธาตุดอยสุเทพ, วัด.” สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคเหนือ เล่ม 9. กรุงเทพฯ : มูลนิธิสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณิชย์, 2542 : 4423 – 4427.

ประวิทย์ ตันตลานุกูล. ตำนานพระธาตุดอยสุเทพ นครเชียงใหม่. เชียงใหม่ : โรงพิมพ์แสงศิลป์, 2547.

แผนพัฒนาจังหวัดเชียงใหม่ 4 ปี (พ.ศ.2558-2561). [ออนไลน์].เข้าถึงเมื่อวันที่ 27 เมษายน 2559. เข้าถึงได้จาก www.chiangmai.go.th

ไพฑูรย์ ดอกบัวแก้ว. คร่าวดอยสุเทพและคร่าวซอถนนในเมืองเชียงใหม่. เชียงใหม่ : โครงการศึกษาวิจัยคัมภีร์ใบลานในภาคเหนือ สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 2536.

สรัสวดี อ๋องสกุล. ชุมชนโบราณในแอ่งเชียงใหม่-ลำพูน. กรุงเทพฯ : อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง, 2543.

สรัสวดี อ๋องสกุล. ประวัติศาสตร์ล้านนา. กรุงเทพฯ : อมรินทร์พริ้นติ้ง, 2551.

สำนักศิลปวัฒนธรรม. ตำนานเชียงใหม่ปางเดิม. เชียงใหม่ : สำนักศิลปวัฒนธรรม สถาบันราชภัฏเชียงใหม่, 2546.

สำนักศิลปากรที่ 8 เชียงใหม่ สำนักโบราณคดี กรมศิลปากร. งานบูรณะซ่อมแซมบันไดนาคทางขึ้นวัดพระธาตุดอยสุเทพราชวรวิหาร (ระยะที่ 2) ตำบลสุเทพ อำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่. (เอกสารอัดสำเนา), พฤศจิกายน 2548.

สำนักศิลปากรที่ 8 เชียงใหม่ สำนักโบราณคดี กรมศิลปากร. ประวัติและการบูรณะวัดพระธาตุดอยสุเทพ วัดเจดีย์หลวงวัดดวงดี วัดพันเตา. เชียงใหม่ : สำนักศิลปากรที่ 8 เชียงใหม่ สำนักโบราณคดี กรมศิลปากร, ม.ป.ป.

รัตนปัญญาเถระ. ชินกาลมาลีปกรณ์. แปลโดย ร.ต.ท.แสง มนวิทูร เปรียญ. เชียงราย : กรมศิลปากร, 2501 : 81-83.

ห้างหุ้นส่วนจำกัดเจติยา. รายงานการบูรณะและเสริมความมั่นคงศาลาบาตรวัดพระธาตุดอยสุเทพราชวรวิหาร ตำบลสุเทพ อำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่. (เอกสารอัดสำเนา), 2551.

ห้างหุ้นส่วนจำกัดโบราณุรักษ์. รายงานการสำรวจและขุดค้นทางโบราณคดี โครงการสำรวจและขุดแต่งทางโบราณคดีในพื้นที่ดอยสุเทพ. (เอกสารอัดสำเนา), 17 สิงหาคม 2553.

ห้างหุ้นส่วนจำกัดช่างรุ่ง. รายงานการสำรวจและบูรณะวัดพระธาตุดอยสุเทพราชวรวิหาร ตำบลสุเทพ อำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่. (เอกสารอัดสำเนา), ธันวาคม 2552.

อรรคพล สาตุ้ม. “พิธีกรรมผีปู่แสะย่าแสะ ที่วัดพระธาตุดอยคำ จังหวัดเชียงใหม่.” ศิลปวัฒนธรรม 23, 11 (กันยายน 2545) : 12-14.

Google Maps. วัดพระธาตุดอยสุเทพวรวิหาร [ออนไลน์]. เข้าถึงเมื่อวันที่ 24 พฤษภาคม 2559. เข้าถึงได้จาก https://www.google.co.th/maps/place/พระธาตุดอยสุเทพวรวิหาร

ข่าวที่เกี่ยวข้อง