เมืองถลางเก่า (เมืองถลางบ้านดอน)

ภูมิประเทศ

สภาพทั่วไป

สภาพทั่วไปเป็นเนินดิน ล้อมรอบไปด้วยพื้นที่เกษตรกรรมและชุมชน ปัจจุบันบนเนินดินเป็นที่ตั้งของชุมชนบ้านดอนและพื้นที่เกษตรกรรม มีคลองพังไหลผ่านด้านทิศเหนือและด้านทิศตะวันออกของพื้นที่

ความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง

ทางน้ำ

คลองพัง, ทะเลอันดามัน

สภาพธรณีวิทยา

ตะกอนทางน้ำขึ้นถึง (Qtf) ส่วนใหญ่เป็นกรวดและทรายที่ทับถมในยุคควอเทอนารี

ยุคทางโบราณคดี

สมัย/วัฒนธรรม

ประวัติการศึกษา

ประเภทของแหล่งโบราณคดี

สาระสำคัญทางโบราณคดี

เมืองถลางบ้านดอนมีซากกำแพงที่ก่อด้วยอิฐ เคยเป็นที่ว่าการเมืองถลางบ้านดอนในสมัยพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศแห่งกรุงศรีอยุธยา มีเจ้าเมืองคือ จอมเฒ่าบ้านดอน มีศักดิ์เป็นลุงของท้าวเทพกระษัตรีและท้าวศรีสุนทร

เมื่อจอมเฒ่าบ้านดอนถึงแก่อนิจกรรม เมืองถลางได้ย้ายไปอยู่ที่เมืองถลางบ้านเคียน จนถึงปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ มีหลักฐานว่าพระยาถลาง คิน จันทโรจวงศ์ มาเป็นเจ้าเมืองบ้านดอนระหว่าง พ.ศ.2405-2412

พระยาถลางคิน จันทโรจวงศ์ สืบมาจากเจ้าพระยาสุรินทราชา (จันทร์) ต้นสกุลจันโรจวงศ์ ข้าหลวงสำเร็จราชการแปดหัวเมืองฝั่งตะวันตก โดยเจ้าพระยาสุรินทราชา (จันทร์) มีบุตรคือพระยาถลางฤกษ์ จันทโรจวงศ์ เจ้าเมืองถลางระหว่าง พ.ศ.2380-2391 พระยาถลางฤกษ์ จันทโรจวงศ์ มีบุตรคือพระยาณรงค์เรืองฤทธิประสิทธิสงคราม (ทับ หรือพระยาถลาง ทับ จันทโรจวงศ์) เจ้าเมืองถลางระหว่าง พ.ศ.2391-2405 พระยาณรงค์เรืองฤทธิประสิทธิสงคราม (ทับ หรือพระยาถลาง ทับ จันทโรจวงศ์) มีบุตรคือพระยาถลางคิน จันทโรจวงศ์

เมื่อสืบเชื้อสายฝั่งมารดาพบว่า พระยาถลางฤกษ์ จันทโรจวงศ์ เป็นบุตรเขยของพระยาเพชรคีรีศรีพิชัยสงครามรามคำแหง หรือพระยาเทียน ประทีป ณ ถลาง ซึ่งเป็นบุตรของท้าวเทพกระษัตรี (จัน) ดังนั้นพระยาถลางคิน จันทโรจวงศ์ ก็สืบเชื้อสายมาจากท้าวเทพกระษัตรีด้วย

ประวัติเมืองถลางบ้านดอนที่เกี่ยวเนื่องกับประวัติภูเก็ต ได้แก่

• พ.ศ.2319 พระยาสุรินทราชา (พิมลอัยา) เป็นเจ้าเมืองถลางบ้านตะเคียน พระยาทุกรราช (ทองพูน) บุตรจอมเฒ่าได้เป็นปลัดเมืองถลาง ตั้งสำนักอยู่ที่บ้านดอน
• พ.ศ.2328 พม่าตีเมืองถลาง พระยาทุกรราชช่วยท้าวเทพกระษัตรี ท้าวศรีสุนทร ต่อสู้ขับไล่พม่าจนล่าถอยกลับไป
• พ.ศ.2329 พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก โปรดให้พระยาทุกรราช เป็นพระยาณรงค์เรืองฤทธิประสิทธิสงคราม (พระยาถลาง เจียดทอง) เป็นเจ้าเมืองที่บ้านดอน
• พ.ศ.2332 พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก โปรดให้ย้ายพระยาณรงค์เรืองฤทธิประสิทธิสงครามเจ้ากรุงเทพฯ แล้วตั้งพระยาทุกรราช (เทียน) ให้เป็นพระยาเพชรคีรีศรีพิไชยสงครามรามคำแหง เจ้าเมืองถลางที่บางโรง เมืองถลางบ้านดอนจึงหมดวาระไปในคราวนั้น
• พ.ศ.2333 หลวงพิทักษ์ทวีป (หนู) ได้เป็นพระยาณรงค์เรืองฤทธิประสิทธิสงคราม เจ้าเมืองถลางจึงมาตั้งจวนเจ้าเมืองขึ้นที่บ้านดอนอีกครั้ง
• พ.ศ.2437 ยุบเมืองถลางเป็นอำเภอถลาง

จากประวัติการค้นพบและศึกษากล่าวว่า พื้นที่เมืองถลางบ้านดอนเคยพบกำแพงเมืองอยู่ในสวนมะพร้าว โดยผังกำแพงเมืองเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ความยาวด้านทิศตะวันออก-ตะวันตก 90 เมตร ด้านทิศเหนือ-ใต้ 70 เมตร ชาวบ้านในพื้นที่เคยขุดพบปืนใหญ่อย่างน้อย 3 กระบอก ปืนยาว 1 กระบอก หัวนอโม (นโม) และแร่แทนทาไลท์หรือตะกรันจำนวนมาก ขนาดของอิฐที่ใช้ก่อกำแพง 6x17x24 เซนติเมตร กำแพงด้านทิศตะวันออกติดกับทุ่งนาเคยเป็นคอกม้า นอกกำแพงด้านทิศเหนือเป็นคุก

ปัจจุบันเมืองถลางบ้านดอนยังไม่ได้รับการขึ้นทะเบียนโบราณสถาน แต่ได้มีการสร้างป้ายขึ้นในที่ดินของนาย เฉล้ม พิมลอักษร ซึ่งได้บริจาคที่ดินบริเวณแนวกำแพงด้านทิศตะวันออกให้นาง สิริณพัณ เป็นผู้ออกแบบป้าย โดยป้ายเป็นปูนซีเมนต์ พื้นโดยรอบปูแผ่นกระเบื้อง ตั้งอยู่ริมถนนภายในชุมชน ป้ายมีลักษณะเป็นรูปกำแพงเมือง สูง 2 เมตรเศษ มีข้อความและภาพเล่าเรื่องประวัติศาสตร์ถลาง ป้ายด้านหนึ่งมีข้อความภาษาไทย อีกด้านหนึ่งมีข้อความภาษาอังกฤษ โดยด้านภาษาไทยมีข้อความ ดังนี้

เมืองถลางบ้านดอน
จอมเฒ่าดอนพี่ชายจอมร้างบ้านเคียน
(บิดาท้าวเทพกระษัตรีและท้าวศรีสุนทร)
เจ้าเมืองถลางบ้านดอนสมัยสมเด็จพระเจ้า
บรมโกศ
พระยาถลางคิน(คิน จันทโรจวงศ์)เป็นเจ้า
เมืองนี้ตั้งแต่ พ.ศ.๒๔๗๕-๒๔๑๒

ทั้งสองของป้ายมีปืนใหญ่ 2 กระบอก ตั้งขนาบอยู่ซ้าย-ขวา ข้างละ 1 กระบอก ซึ่งจากการสอบถามชาวบ้านในละแวกนั้น ทำให้ได้ข้อมูลว่าปืนใหญ่ดังกล่าวน่าจะพบในพื้นที่เมืองถลางบ้านดอนแห่งนี้ ส่วนซากฐานกำแพงเมืองเก่าปัจจุบันชาวบ้านได้ฝังกลบไปหมดแล้ว

ผู้เรียบเรียงข้อมูล-ผู้ดูแลฐานข้อมูล

บรรณานุกรม

ข่าวที่เกี่ยวข้อง