โบราณสถานหมายเลข 40 เมืองคูบัว

ภูมิประเทศ

ที่ราบ

สภาพทั่วไป

ตั้งอยู่นอกคูเมืองด้านทิศใต้ บริเวณบ้านหนองเกษร ห่างจากคูเมืองประมาณ 100 เมตร ปัจจุบันอยู่ในพื้นที่โรงเลี้ยงสุกร

สภาพก่อนการขุดแต่งในปี พ.ศ.2504 มีลักษณะเป็นเนินโบราณสถานก่อด้วยอิฐ มีดินทับถมอยู่ด้านบน เนินกว้างยาวด้านละประมาณ 12 เมตร สูง 2.6 เมตร พื้นที่โดยรอบเป็นที่ราบลุ่ม สภาพรกร้าง มีไม้ยืนต้นและวัชพืชขึ้นปกคลุม

ความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง

7 เมตร

ทางน้ำ

คูเมือง, ห้วยชินสีห์

สภาพธรณีวิทยา

[ดู เมืองคูบัว]

ยุคทางโบราณคดี

ยุคประวัติศาสตร์

สมัย/วัฒนธรรม

สมัยทวารวดี

อายุทางโบราณคดี

ราวพุทธศตวรรษที่ 12-16 / พ.ศ.1100-1600 / 1400-900 BP

ประวัติการศึกษา

ชื่อผู้ศึกษา : สมศักดิ์ รัตนกุล

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2504

วิธีศึกษา : ขุดแต่ง

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

สมศักดิ์ รัตนกุล ขุดแต่งโบราณสถานหมายเลข 40 เมืองคูบัว ระหว่างวันที่ 17-30 พฤษภาคม พ.ศ.2504

---

ประเภทของแหล่งโบราณคดี

ศาสนสถาน

สาระสำคัญทางโบราณคดี

ลังการขุดแต่งเนินโบราณสถานหมายเลข 1 ในปี พ.ศ.2504 พบฐานของสิ่งก่อสร้างก่ออิฐ สันนิษฐานว่าเป็นเจดีย์สมัยวัฒนธรรมทวารวดี ลักษณะของฐานล่างเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส ยาวด้านละ 9.8 เมตร บนฐานจัตุรัสประกอบด้วยอิฐก่อเหลื่อมออกมา และกำกับด้วยบัว มีร่องรอยให้เห็นว่าเหนือฐานบัวมีช่องซุ้มสี่เหลี่ยมก่อรอบองค์เจดีย์แบ่งออกเป็น 3 ส่วน แต่ละส่วนทำเป็นมุขหรือกะเปาะยื่นออกมา ภายในซุ้มสี่เหลี่ยมบนฐานชั้นที่ 2 ติดประดับลวดลาย ซึ่งแตกต่างจากโบราณสถานอื่นๆในเมืองคูบัวที่ในส่วนนี้มักประดับด้วยประติมากรรมรูปคนแคระหรือรูปสิงโต

การขุดแต่งเจดีย์องค์นี้ พบโบราณวัตถุที่ทำด้วยดินเผามากกว่าโบราณสถานแห่งอื่นๆอย่างเห็นได้ชัด ทั้งชิ้นส่วนพระพุทธรูป พระโพธิสัตว์ เทวรูป รวมทั้งประติมากรรมต่างๆ เช่น เศียรยักษ์ ศีรษะคนต่างชาติ (แขก) หัวสิงโต ลวดลายประดับสถูป เป็นต้น

ผู้ขุดแต่งโบราณสถานหมายเลข 40 (สมศักดิ์ รัตนกุล 2504 : 33-34) ให้ความเห็นว่าโบราณวัตถุที่ขุดค้นได้จากเจดีย์องค์นี้มีจำนวนมาก เมื่อเทียบกับขนาดของฐานค์เจดีย์ที่ยาวด้านละ 9.8 เมตร อีกทั้งยังไม่เหมาะที่จะใช้ประดับประดาเจดีย์ขนาดเล็กเช่นนี้ จากลักษณะประติมากรรมดินเผา แสดงให้เห็นอิทธิพลของศิลปะคุปตะ (พุทธศตวรรษที่ 9-11) ที่ถ้ำอชันตา ประเทศอินเดีย

ศ.ดร.ศักดิ์ชัย สายสิงห์ (2547 : 112) ให้ความเห็นว่าการทำฐานยกเก็จหรือยกกระเปาะ ทำให้ผนังอาคารเกิดเป็นช่อง เกิดความสวยงาม และคงมีวัตถุประสงค์เพื่อการประดับงานประติมากรรมด้วย เจดีย์ที่มีการยกเก็จขึ้นที่มุมทั้งสี่ ทำให้เกิดลักษณะคล้ายๆกับเสาประดับมุม ลักษณะเช่นนี้อาจเปรียบเทียบได้กับงานสถาปัตยกรรมที่ร่วมสมัยกัน เช่น ปราสาทของศิลปะจามในระยะแรกๆ ที่เรียกว่า “กาลัน” และ “จันทิ” ในศิลปะชวากลาง หรือปราสาทขอมในสมัยก่อนเมืองพระนคร 

 

ผู้เรียบเรียงข้อมูล-ผู้ดูแลฐานข้อมูล

ทนงศักดิ์ เลิศพิพัฒน์วรกุล

บรรณานุกรม

ศักดิ์ชัย สายสิงห์. ศิลปะทวารวดี : วัฒนธรรมพุทธศาสนายุคแรกเริ่มในดินแดนไทย. กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, 2547.

สมศักดิ์ รัตนกุล. โบราณคดีเมืองคูบัว. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร (จัดพิมพ์เนื่องในงานพระราชทานเพลิงศพ ว่าที่ ร.ต.สมศักดิ์ รัตนกุล), 2535.

สำนักงานโบราณคดีและพิพิธภัณสถานแห่งชาติที่ 1 ราชบุรี. คูบัว : ความสัมพันธ์กับชุมชนทวารวดีในบริเวณใกล้เคียง. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2541.

ข่าวที่เกี่ยวข้อง

ข่าวที่เกี่ยวข้อง

จิปาถะภัณฑ์สถานบ้านคูบัว