วัดกระจัง

ภูมิประเทศ

ที่ราบ

สภาพทั่วไป

วัดกระจังเป็นวัดที่ยังคงมีการใช้งานอยู่ในปัจจุบัน ตั้งอยู่ริมคลองบางระมาด ฝั่งด้านทิศเหนือ ใกล้กับวัดทอง (อยู่ห่างจากวัดทองมาทางทิศตะวันตกประมาณ 100 เมตร) อยู่ห่างจากคลองชักพระไปทางทิศตะวันตกประมาณ 1.5 กิโลเมตร

สภาพพื้นที่โดยทั่วไปเป็นที่ราบน้ำท่วมถึง โดยรอบวัดเป็นชุมชนเมือง มีบ้านเรือนราษฎรตั้งอยู่หนาแน่นสลับกับพื้นที่สวน ทิศใต้ติดกับคลองบางระมาด

ทางน้ำ

คลองบางระมาด, แม่น้ำเจ้าพระยา

สภาพธรณีวิทยา

ตั้งอยู่บนที่ราบลุ่มบางกอกหรือที่ราบลุ่มกรุงเทพ เกิดจากการทับถมของตะกอนน้ำพาในยุคควอเทอร์นารี (Quaternary Period)

ยุคทางโบราณคดี

ยุคประวัติศาสตร์

สมัย/วัฒนธรรม

สมัยรัตนโกสินทร์, สมัยอยุธยา, สมัยอยุธยาตอนปลาย

ประวัติการศึกษา

ชื่อผู้ศึกษา : ประยูร อุลุชาฏะ (น. ณ ปากน้ำ)

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2513

วิธีศึกษา : สำรวจ, ประวัติศาสตร์ศิลปะ

ผลการศึกษา :

ประยูร อุลุชาฏะ (2514 : 84) ได้สำรวจวัดกระจัง ศึกษาเสมาและหลังคาอุโบสถ แล้วสันนิษฐานว่าอยู่ในสมัยอยุธยาตอนปลาย นอกจากนี้ยังพบธรรมาสน์บนศาลาการเปรียญ เป็นฝีมือช่างสมัยรัตนโกสินทร์

---

ชื่อผู้ศึกษา : ศรัณย์ ทองปาน

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2549?

วิธีศึกษา : สำรวจ, ประวัติศาสตร์

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

ผลการศึกษา :

ศรัณย์ ทองปาน (2549?) รวบรวมข้อมูลทางประวัติศาสตร์รวมถึงข้อมูลต่างๆ ของวัด และสำรวจเพื่อสร้างฐานข้อมูลของวัดในเขตตลิ่งชัน เสนอต่อศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

---

ชื่อผู้ศึกษา : ประภัสสร์ ชูวิเชียร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2549

วิธีศึกษา : สำรวจ, ประวัติศาสตร์ศิลปะ

ผลการศึกษา :

ประภัสสร์ ชูวิเชียร (2549) สำรวจและศึกษาวัดโบราณในคลองบางระมาด และตีพิมพ์เผยแพร่ในวารสารเมืองโบราณ

---

ชื่อผู้ศึกษา : วลัยลักษณ์ ทรงศิริ

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2552

วิธีศึกษา : สำรวจ, ประวัติศาสตร์

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

ผลการศึกษา :

รวบรวมและศึกษาข้อมูลด้านต่างๆ ทางสังคมวัฒนธรรมในพื้นที่เขตตลิ่งชัน เสนอเป็นรายงานวิจัย “ศึกษาประวัติศาสตร์และการเปลี่ยนแปลงทางสังคมวัฒนธรรมชุมชนในพื้นที่ตลิ่งชัน” ต่อศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

---

ชื่อผู้ศึกษา : วิชญดา ทองแดง, ศรัณย์ ทองปาน

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2555

วิธีศึกษา : สำรวจ, ประวัติศาสตร์

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : เมืองโบราณ

ผลการศึกษา :

วิชญดา ทองแดง และศรัณย์ ทองปาน (2555) รวบรวมข้อมูลทางประวัติศาสตร์รวมถึงข้อมูลต่างๆ ของวัด และสำรวจบันทึกสภาพปัจจุบัน

---

ประเภทของแหล่งโบราณคดี

ศาสนสถาน

สาระสำคัญทางโบราณคดี

วัดกระจังเป็นวัดราษฎร์ สังกัดมหานิกาย ตั้งอยู่ริมคลองบางระมาด ฝั่งด้านทิศเหนือ ใกล้กับวัดทอง (อยู่ห่างจากวัดทองมาทางทิศตะวันตกประมาณ 100 เมตร) อยู่ห่างจากคลองชักพระไปทางทิศตะวันตกประมาณ 1.5 กิโลเมตร

วัดกระจัง เป็นวัดเล็กขนาดเล็ก ใกล้กับวัดกระจังที่มีสวนคั่นคือ วัดกระดังงา สองวัดนี้ชาวบ้านถือว่าเป็นวัดพี่วัดน้อง แต่ปัจจุบันวัดกระดังงากลายเป็นวัดร้างและมีชาวบ้านเข้าไปอยู่อาศัยในบริเวณวัด

ตามประวัติวัดฉบับกรมการศาสนาระบุว่าวัดกระจังสร้างขึ้นเมื่อประมาณ พ.ศ.2326 ไม่ทราบนามและประวัติผู้สร้าง สันนิฐานว่าได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมาราว พ.ศ.2330 สันนิษฐานว่าน่าจะมีผู้ยกที่ดินให้เป็นที่สร้างวัดและชาวบ้านละแวกนั้นร่วมกันสร้างขึ้นมา (วลัยลักษณ์ ทรงศิริ 2552 : 166)

พระพุทธรูปสำคัญได้แก่ กลุ่มพระพุทธรูปในอุโบสถ พระเกจิอาจารย์มีพระครูสังฆรักษ์ (ต่วน) อดีตเจ้าอาวาส เป็นที่เคารพบูชา

ลำดับเจ้าอาวาส พระอาจารย์แย, พระครูสังฆรักษ์ (ต่วน), พระสมุห์ฟุ้ง วิจารธมฺโม พ.ศ.2508-2547, พระครูสิทธิพัฒนคุณ (พรพรหม จิตคุโณ)

สิ่งสำคัญภายในวัด (ศรันย์ ทองปาน 2549? : 60-61) ได้แก่

อุโบสถ ตั้งอยู่ติดกับคลองบางระมาด หันหน้าไปทางทิศตะวันออก ขนานไปกับคลอง ในปี พ.ศ.2513 ประยูร อุลุชาฏะ (2514 : 84) กล่าวถึงอุโบสถวัดกระจังว่า “เป็นอุโบสถแบบเก่า สังเกตจากฐานเสมาเป็นแบบอยุธยาตอนปลาย และยังคงใช้กระเบื้องลอนอยู่ อันเป็นแบบอยุธยาแท้ๆ” อุโบสถหลังดังกล่าวถูกรื้อในราว พ.ศ.2521 และสร้างใหม่เป็นอุโบสถคอนกรีต มีหน้าต่างด้านละ 5 ช่อง ประตูด้านหน้า 2 ช่อง ด้านหลัง 1 ช่อง

เสมารอบอุโบสถเดิมเข้าใจว่าเป็นหินทรายแดง ปัจจุบันมีการเปลี่ยนเสมาใหม่ เสมาเดิมพร้อมฐานถูกเคลื่อนย้ายไปไว้ริมกำแพงวัด

พระพุทธรูปภายในอุโบสถคงมีอยู่มาตั้งแต่อุโบสถหลังเดิม พระประธานเป็นพระปางสมาธิ มีพระพุทธรูปเก่าบนฐานชุกชีอีกเกือบ 20 องค์ ทั้งหมดคงเป็นพระพุทธรูปหินทราย

ศาลาการเปรียญ ตั้งอยู่ด้านหลังอุโบสถ (ด้านทิศตะวันตกของอุโบสถ) เป็นอาคาร 2 ชั้น ขั้นบนเป็นไม้ ชั้นล่างเป็นคอนกรีต คงปรับปรุงมาจากศาลาการเปรียญไม้หลังเดิม เมื่อ พ.ศ.2521

ด้านหลังศาลาการเปรียญเป็นที่ตั้งของศูนย์การเรียนชุมชนของกรุงเทพมหานคร บนศาลามีธรรมาสน์เก่า ฐาน 8 เหลี่ยม รอบฐานเขียนภาพจิตรกรรมเรื่องรามเกียรติ์ แต่สภาพปัจจุบันต้องถอดส่วนยอดวางไว้ด้านข้าง อาจเป็นเพราะสูงเกินกว่าเพดาน

วิหารอดีตเจ้าอาวาส ตั้งอยู่ด้านหน้าศาลาการเปรียญ ริมคลองบางระมาด เป็นอาคารคอนกรีตประดิษฐานรูปอดีตเจ้าอาวาส ได้แก่ พระอาจารย์แย้ม และพระครูสังฆรักษ์ (ต่วน)

กุฏิ ตั้งอยู่ฝั่งด้านทิศตะวันตกของวัด (มีคลองคั่นแยกเขตสังฆาวาสออกจากเขตพุทธาวาส) เป็นกุฏิไม้ชั้นเดียว ทรงไทย ยกพื้น

หอระฆัง หอระฆังเก่าสร้างด้วยไม้สักแบบโบราณ เครื่องบนตัวลำยองสลักไม้ ส่วนหอระฆังใหม่ก่ออิฐ ถือปูน มีเสามุมละ 3 ต้น 4 มุม รวมเป็น 12 ต้น ตกแต่งประดับประดาอย่างงดงาม (วลัยลักษณ์ ทรงศิริ 2552 : 166)

ข้างศาลาท่าน้ำของวัดมีรูปปั้นเสด็จอินทร์และเสด็จยมที่ชาวบ้านนับถือ เสด็จอินคือพระอินทร์ส่วนเสด็จยมคือยมบาล

แต่เดิมในท้องถิ่นตลิ่งชันนิยมตั้ง “ปะรำ” หรือ “เมรุลอย” ขึ้นชั่วคราว เฉพาะช่วงที่จะมีพิธีฌาปนกิจ นับแต่การก่อสร้าง “เมรุเผาศพ” หรือฌาปนสถานถาวรที่แพร่หลายตั้งแต่ทศวรรษ 2510 เป็นต้นมา ชิ้นส่วนของปะรำถูกปล่อยทิ้งให้ผุพังอยู่ตามใต้ถุน บางวัดก็ยกไม้ให้แก่ผู้ที่ต้องการนำไปใช้

ดังนั้นในเดือนมีนาคม 2548 เมื่อจะมีพิธีพระราชทานเพลิงศพพระสมุห์ฟุ้ง วิจารณธมฺโม อดีตเจ้าอาวาสวัดกระจัง ซึ่งท่านเป็นช่างที่มีฝีมือทางการตั้งปะรำมาก่อน แต่วัดกระจังไม่มีเมรุเผาศพ จึงต้องไปขอยืมปะรำจากวัดโกมุทพุทธรังสี เขตทวีวัฒนา มาตั้งเป็นเมรุลอยในการประกอบพิธี (วิชญดา ทองแดง และศรันย์ ทองปาน 2555 : 121)

ผู้เรียบเรียงข้อมูล-ผู้ดูแลฐานข้อมูล

ทนงศักดิ์ เลิศพิพัฒน์วรกุล, สมศักดิ์ แก้วนุช

บรรณานุกรม

กรมการศาสนา. ประวัติวัดทั่วราชอาณาจักร เล่ม 2. กรุงเทพฯ. กรมการศาสนา 2526.

ประภัสสร์ ชูวิเชียร. “วัดโบราณในคลองบางระมาด.” เมืองโบราณ 32, 4 (ต.ค.-ธ.ค. 2549) : 73-88.

ประยูร อุลุชาฏะ (น. ณ ปากน้ำ). ศิลปกรรมในบางกอก. พระนคร ; เกษมบรรณกิจ, 2514.

วลัยลักษณ์ ทรงศิริ. การศึกษาภูมิหลังและการเปลี่ยนแปลงทางสังคมวัฒนธรรมชุมชนในพื้นที่ตลิ่งชัน. กรุงเทพฯ : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน), 2552.

วิชญดา ทองแดง และศรัณย์ ทองปาน. ชุมทางตลิ่งชัน : ย่านเก่า[ก่อน]กรุงเทพฯ. กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, 2555.

ศรัณย์ ทองปาน. โครงการสำรวจเพื่อสร้างฐานข้อมูลของวัดในเขตตลิ่งชัน. กรุงเทพฯ : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน), 2549?.

ศรัณย์ ทองปาน และวิชญดา ทองแดง. “ชุมทางตลิ่งชัน.” เมืองโบราณ 32, 4 (ต.ค.-ธ.ค. 2549) : 43-57.

อนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ พระสมุห์ฟุ้ง วิจารธมฺโม. อดีตเจ้าอาวาสวัดกระจัง 27 มีนาคม 2548. กรุงเทพฯ : บริษัท สหธรรมิก จำกัด, 2548.

ข่าวที่เกี่ยวข้อง