พระวิหาร วัดเทพธิดารามวรวิหาร

ภูมิประเทศ

สภาพทั่วไป

วัดเทพธิดารามเป็นวัดสำคัญแห่งหนึ่งในเกาะรัตนโกสินทร์ ปัจจุบันสิ่งก่อสร้างต่างๆ ภายในวัดราชนัดดารามวรวิหาร ทั้งในเขตพุทธาวาสและสังฆาวาส มีสภาพแข็งแรงสมบูรณ์ดี รวมถึงพระวิหาร เนื่องจากมีการบูรณปฏิสังขรณ์อยู่สม่ำเสมอจนกระทั่งปัจจุบัน 

วัดเทพธิดาราม มีอาณาเขต ทิศเหนือ จรด คลองหลอดวัดเทพธิดาราม, ทิศใต้ จรด ซอยสำราญราษฎร์, ทิศตะวันออก จรด ถนนมหาไชย, ทิศตะวันตก จรด ชุมชนหลังวัดเทพธิดา

ความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง

ทางน้ำ

แม่น้ำเจ้าพระยา, คลองรอบกรุง, คลองหลอดวัดราชนัดดา

สภาพธรณีวิทยา

ตะกอบน้ำพาทับถมสมัยโฮโลซีน

ยุคทางโบราณคดี

สมัย/วัฒนธรรม

ประวัติการศึกษา

ชื่อผู้ศึกษา : พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นสมมตอมรพันธ์

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2447

วิธีศึกษา : บูรณปฏิสังขรณ์

ผลการศึกษา :

ชื่อผู้ศึกษา : พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นสมมตอมรพันธ์

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2450

วิธีศึกษา : บูรณปฏิสังขรณ์

ผลการศึกษา :

ชื่อผู้ศึกษา : พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นสมมตอมรพันธ์

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2451

วิธีศึกษา : บูรณปฏิสังขรณ์

ผลการศึกษา :

ชื่อผู้ศึกษา : สำนักโบราณคดี กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2550

วิธีศึกษา : บูรณปฏิสังขรณ์

ผลการศึกษา :

ชื่อผู้ศึกษา : สำนักโบราณคดี กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2553

วิธีศึกษา : บูรณปฏิสังขรณ์

ผลการศึกษา :

ประเภทของแหล่งโบราณคดี

สาระสำคัญทางโบราณคดี

            พระวิหาร ของวัดเทพธิดารามวรวิหาร ตั้งอยู่ถัดจากพระอุโบสถไปทางทิศใต้ ลักษณะคล้ายกับพระอุโบสถ แต่แตกต่างกันที่พระวิหารมีขนาดเล็กกว่า คือกว้าง 13.20 เมตร ยาว 22.20 เมตร สูง 15 เมตร ตัวพระวิหารเป็นอาคารทรงโรงยาวขนาด 7 ห้อง มีฐาน 2 ชั้น คือ ฐานพระวิหาร และฐานของตัวอาคารพระวิหาร ฐานทั้ง 2 ชั้น มีลักษณะเป็นชุดฐานสิงห์ มีบันไดทางขึ้นอยู่ด้านหน้าและหลังของตัวอาคาร

            หลังคาพระอุโบสถมี 2 ชั้น 3 ตับ ตับล่างเป็นปีกนกรอบ ตั้งเสาหานสี่เหลี่ยมรายรอบระเบียงทางเดินรอบพระวิหาร รองรับพาไลหลังคาโดยรอบ ระเบียงและพนักระเบียงพระวิหารเป็นแบบเดียวกับพระอุโบสถ คือ ก่อเป็นพนักระเบียงด้วยอิฐถือปูน ไม่สูงมากนัก ส่วนบนทำเป็นพนักระเบียงหนา ลักษณะเป็นผืนเรียบประกอบบัวคว่ำสองข้าง ท้องพนักระเบียงโล่งก่อลดหลบเข้าภายใน กรุด้วยกระเบื้องปรุเคลือบสีเขียวแบบจีน 

            หลังคาไม่มีช่อฟ้า ใบระกา และหางหงส์ หน้าบันก่ออิฐถือปูน ประดับลวดลายปูนปั้นประกอบกระเบื้องเคลือบสีรูปหงส์แบบจีน รายล้อมด้วยลายดอกไม้ที่เป็นลวดลายไทย เช่น พวงอุบะและดอกไม้ ประดับตกแต่งด้วยเศษกระเบื้องเคลือบสีหลายสีในกรอบรูปสามเหลี่ยม กรอบนอกยกเป็นสันปั้นปูนประดับรูปดอกไม้ ลายหน้าบันตอนล่างประดับด้วยลายปูนปั้นตกแต่งด้วยเศษกระเบื้องเคลือบเช่นเดียวกัน ส่วนใหญ่เป็นลายดอกไม้และเฟื่องอุบะเต็มพื้นที่

            ซุ้มประตูพระวิหารอยู่ในด้านสกัดทั้งด้านหน้าและหลัง ด้านละ 2 ช่องประตู ลักษณะซุ้มประตู ปั้นปูนติดผนังปิดทอง ลายดอกพุดตานผสมลายใบไม้ ส่วนซุ้มหน้าต่างซึ่งอยู่ที่ผนังด้านยาว ด้านละ 5 ช่องหน้าต่าง ปั้นปูนยกเป็นกรอบช่องหน้าต่าง ประดับด้วยลวดลายดอกไม้ลักษณะเดียวกับซุ้มประตู บานประตูหน้าต่าง มีลักษณะเป็นบานไม้คู่ เปิดเข้าสู่ด้านใน แบ่งลักษณะของบานออกเป็นบานด้านนอกและบานด้านใน บานประตูด้านนอกเขียนลายลงรักปิดทอง รูปเทวี บานด้านในเขียนเป็นลวดลายกระถางบัว แจกันดอกไม้ วางอยู่บนโต๊ะที่วางซ้อนกัน โดยใต้โต๊ะก็ยังมีกระถางดอกไม้อีก 1 กระถาง ด้านบนของภาพ มีลวดลายนกกำลังไล่จับแมลง ลวดลายเหล่านี้เขียนอยู่บนพื้นสีแดง ตรงแง้มประตูหรือบานแผละ เขียนสีเป็นลายกอบัวและต้นไม้ในสระน้ำ ส่วนบานหน้าต่างด้านนอกเขียนเป็นลวดลายพรรณพฤกษา บานหน้าต่างด้านในและบานแผละ มีลวดลายเช่นเดียวกันบานประตูด้านใน

            ภายในพระวิหาร มีจิตรกรรมฝาผนัง เขียนเป็นลายหงส์จีนบนพื้นสีแดง พระวิหารประดิษฐานพระพุทธรูปปูนปั้นปางมารวิชัย ขนาดหน้าตักกว้าง 75 นิ้ว สูง 95 นิ้ว ประทับนั่งบนอาสนะฐานสิงห์ ประกอบหน้ากระดานบัวหงายซ้อนกัน 5 ชั้น เบื้องซ้ายและขวาของพระประธาน ประดิษฐานพระพุทธรูปปางห้ามสมุทรอยู่ข้างละ 2 องค์ ปักฉัตรทองปรุ 5 ชั้น เช่นเดียวกับในพระอุโบสถ และพระสาวกอยู่อีกข้างละ 1 องค์ 

            เบื้องหน้าพระประธานภายในพระวิหาร ยังมีแท่นหินอ่อนที่ประดิษฐานประติมากรรมรูปหมู่อริยสาวิกา (ภิกษุณี) ซึ่งได้รับเอตทัคคะในฝ่ายภิกษุณีบริษัท หน้าตัก 11 นิ้ว สูง 21 นิ้ว หล่อด้วยดีบุก รวม 52 องค์ (ประทับนั่ง 49 องค์ ประทับยืน 3 องค์) อันแตกต่างไปจากวัดอื่นๆ เนื่องด้วยเพื่อให้เข้ากับวัด ที่สร้างเพื่อเฉลิมพระเกียรติพระราชธิดา 

            นอกจากนี้ ในพระวิหาร ยังมีประติกรรมที่สำคัญอีก 2 องค์ ได้แก่ พระศรีอาริยเมตไตรย์ หล่อด้วยทองเหลือง ประทับขัดสมาธิราบบนฐานเขียง พระหัตถ์ขวาอยู่ในลักษณะกำวัตถุซึ่งสูญหายไป สันนิษฐานว่าเป็นตาลปัตร เป็นสมบัติของวัดเทพธิดารามมาแต่เดิม อีกองค์หนึ่งคือ พระมหาปชาบดีโคตมีเถรี เป็นรูปดีบุกปิดทอง พระพักต์เรียวคิ้วโก่งเป็นรูปปีกกา นัยน์ตาเหลือบลงต่ำ ผมเป็นเม็ดกลมเล็กเรียงต่อกัน ห่มจีวรเฉียง สังฆาฏิยาวปลายตัดตรงจรดพระนาภี มือซ้ายวางหงายบนตัก มือขวาวางที่พระชงค์ขวา นั่งท่าขัดสมาธิราบ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 3 ทรงโปรดให้สร้างขึ้นเมื่อสถาปนาวัดเทพธิดาราม

            พระวิหารล้อมรอบด้วยกำแพงแก้วเตี้ยๆ ก่อเป็นพนักประดับด้วยกระเบื้องเคลือบปรุลายสีน้ำตาล ภายในกำแพงแก้วประดิษฐานเจดีย์ 14 องค์ ล้อมรอบตัวอาคารพระวิหาร เจดีย์ทุกองค์มีลักษณะเหมือนกัน คือเป็นเจดีย์มีผังสี่เหลี่ยม ย่อมุม ชั้นล่างสุดเป็นฐานเขียง 2 ชั้น ชุดฐานสิงห์และฐานบัว 2 ชุด ถัดขึ้นไปบัวคลุ่มและบัวปากระฆัง รองรับองค์ระฆังที่มีผังสี่เหลี่ยมย่อมุมเช่นเดียวกัน เหนือขึ้นไป

ผู้เรียบเรียงข้อมูล-ผู้ดูแลฐานข้อมูล

บรรณานุกรม

กรมการศาสนา. ประวัติวัดสำคัญทางพระพุทธศาสนา ตอน 3 กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์การศาสนา, 2526.

กรมแผนที่ทหาร. แผนที่กรุงเทพฯ พ.ศ.2431-2474. กรุงเทพฯ : กองบัญชาการทหารสูงสุด, 2542.

กรมศิลปากร. จดหมายเหตุการณ์อนุรักษ์กรุงรัตนโกสินทร์. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2525.

กรมศิลปากร. ทะเบียนโบราณสถานทั่วราชอาณาจักร. กรุงเทพฯ : เอกสารวิชาการกองโบราณคดี หมายเลข 13/2532, 2537.

กรมศิลปากร. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 3. กรุงเทพฯ : บริษัท อมรินทร์พริ้นติ้ง แอนด์ พับลิชชิ่ง จำกัด (มหาชน), 2538.

กรมศิลปากร. ศิลปวัฒนธรรม เล่ม 4 วัดสำคัญ กรุงรัตนโกสินทร์. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2525.

กรมศิลปากร. วัดสำคัญกรุงรัตนโกสินทร์. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2525.

คณะกรรมการจัดงานสมโภชกรุงรัตนโกสินทร์ 200 ปี. ศิลปวัฒนธรรม เล่ม 4 วัดสำคัญกรุงรัตนโกสินทร์. กรุงเทพฯ : สหประชาพาณิชย์, 2525.

ณัฐวัตร จินรัตน์. “การออกแบบสถาปัตยกรรมตามแบบพระราชนิยมในรัชกาลที่ 3 (ศึกษาเฉพาะเขตพุทธาวาสของพระอารามหลวงที่สร้างขึ้นสมัยต้นกรุงรัตนโกสินทร์)” วิทยานิพนธ์ปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต (สาขาวิชาประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรม) ภาควิชาศิลปสถาปัตยกรรม บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2546.

แน่งน้อย ศักดิ์ศรี และคณะ. องค์ประกอบทางกายภาพ กรุงรัตนโกสินทร์. กรุงเทพฯ : จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2534.

บัณฑิต จุลาสัย, เทิดศักดิ์ เตชะกิจขจร และพีรศรี โพวาทอง. แผนที่กรุงเทพฯ พ.ศ.2450-2550. กรุงเทพฯ : สำนักผังเมือง กรุงเทพหานคร, 2550.

ปิยมาศ สุขพลับพลา. “การศึกษาเปรียบเทียบสถาปัตยกรรมพระอารามหลวงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว : กรณีศึกษาวัดเทพธิดารามวรวิหาร วัดราชนัดดารามวรวิหาร วัดเฉลิม  พระเกียรติวรวิหาร” วิทยานิพนธ์ปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต (สาขาวิชาประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรม) ภาควิชาศิลปสถาปัตยกรรม บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิยาลัยศิลปากร, 2546.

วงศ์ฉัตร ฉัตรกุล ณ อยุธยา. “การศึกษาสถาปัตยกรรมในเขตพุทธาวาสวัดเทพธิดารามวรวิหาร” วิทยานิพนธ์ปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต (สาขาวิชาประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรม) ภาควิชาศิลปสถาปัตยกรรม บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิยาลัยศิลปากร, 2538.

ศักดิ์ชัย สายสิงห์. พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว กับพระราชศรัทธาปณิธานในการสถาปนาวัตถุสถานในพระพุทธศาสนา. กรุงเทพฯ : มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2548.

สมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ์. การขุดตรวจสอบทางโบราณคดี บริเวณหอพระไตรปิฎก กุฏิคณะ 5 วัดเทพธิดารามวรวิหาร กรุงเทพมหานคร. ม.ป.ท., 2552.

สุนทรภู่. รำพันพิลาป. กรุงเทพฯ : วรรณศิลป์สโมสร, 2530.

ข่าวที่เกี่ยวข้อง

ข่าวที่เกี่ยวข้อง

พิพิธภัณฑ์สุนทรภู่