เทือกเขางู

ภูมิประเทศ

สภาพทั่วไป

แหล่งโบราณคดีตั้งอยู่ในถ้ำในเขาหินปูน ชื่อ “เขางู” ในอดีตเคยมีการอนุญาตให้ระเบิดย่อยหินที่เทือกเขางู แต่ปัจจุบันโดยมติคณะรัฐมนตรีได้ห้ามมิให้มีการระเบิดย่อยหินบริเวณเทือกเขางูอีกต่อไป

ความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง

ทางน้ำ

แม่น้ำแม่กลอง อยู่ห่างจากเทือกเขางูไปทางทิศตะวันออกประมาณ 4 กิโลเมตร และห่างออกไปทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือประมาณ 3.3 กิโลเมตร มีคลองหนองใหญ่ อยู่ห่างออกไปทางทิศตะวันออกประมาณ 1.1 กิโลเมตร

สภาพธรณีวิทยา

เทือกเขางู เป็นเขาหินปูนลูกโดดในเขตที่ราบลุ่มแม่น้ำแม่กลอง สภาพธรณีวิทยาประกอบด้วยหินปูนยุคเพอร์เมียน (Permian Period) อยู่ในช่วง 290-248 ล้านปีก่อน ของกลุ่มหินราชบุรี (Ratburi Group) หรือที่รู้จักกันโดยทั่วไปว่าหินปูนราชบุรี ยุคเพอร์เมียน (Permian Ratburi Limestone) ลักษณะหินปูนมีสีเทาอ่อนถึงดำ การเกิดของถ้ำ เกิดจากการกัดเซาะของน้ำใต้ดินเป็นเวลานาน ลักษณะดินที่ผิวดินเป็นตะกอนดินสีแดงและเศษหินขนาดต่างๆ (เด่นโชค มั่นใจ 2550; กรมทรัพยากรธรณี 2551)

ยุคทางโบราณคดี

สมัย/วัฒนธรรม

อายุทางโบราณคดี

ประวัติการศึกษา

ชื่อผู้ศึกษา : E.L. de Lajonquière

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2452

วิธีศึกษา : สำรวจ

ผลการศึกษา :

ชื่อผู้ศึกษา : กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2517

วิธีศึกษา : สำรวจ

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

ชื่อผู้ศึกษา : สุนิสา มั่นคง, ประคอง รักอู่, อรพินธุ์ การุณจิตต์

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2538

วิธีศึกษา : สำรวจ

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

ประเภทของแหล่งโบราณคดี

สาระสำคัญทางโบราณคดี

โบราณสถานบนเทือกเขางู มีลักษณะเป็นถ้ำในภูเขาหินปูน ถูกใช้เป็นศาสนสถานในศาสนาพุทธ นิกายเถรวาท มาตั้งแต่สมัยทวารวดี ราวพุทธศตวรรษที่ 12 (ยอร์ช เซเดส์ 2472; 2504; ชะเอม แก้วคล้าย 2529) หรือพุทธศตวรรษที่ 13-14 (เกสรา จาติกวนิช 2545; ศักดิ์ชัย สายสิงห์ 2547; พิริยะ ไกรฤกษ์ 2553) จนกระทั่งปัจจุบัน แหล่งโบราณคดีที่สำคัญในบริเวณเทือกเขางูที่สำคัญ ได้แก่ ถ้ำฤๅษี ถ้ำฝาโถ ถ้ำจีน ถ้ำจาม และถ้ำระฆัง

หลักฐานทางโบราณคดีที่สำคัญ ได้แก่ ภาพสลักบนผนังถ้ำสมัยทวารวดี เช่น ภาพสลักพระพุทธรูปประทับนั่งห้อยพระบาท ระหว่างข้อพระบาทมีจารึกอักษรปัลลวะ ภาษาสันสกฤต ในถ้ำฤๅษี, พระพุทธรูปไสยาสน์ขนาดใหญ่ปางมหาปรินิพพาน ในถ้ำฝาโถ, พระพุทธรูปประทับนั่งขัดสมาธิราบ ปางแสดงธรรมเทศนา ในถ้ำจีน, ภาพพุทธประวัติตอนยมกปาฏิหาริย์ที่เมืองสาวัตถี และพระพุทธรูปปางปรินิพพาน ที่มีอายุเก่าแก่ที่สุดในประเทศไทย ในถ้ำจาม (กรมศิลปากร 2534: 101) เป็นต้น พระปรมาภิไธยย่อของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (๑๑๘ จปร.) สลักอยู่บริเวณปากถ้ำระฆังหรือถ้ำค้างคาว นอกจากนี้ในถ้ำต่างๆ ยังพบพระพุทธรูปหินทรายสมัยอยุธยาอีกหลายองค์ และรอยพระพุทธบาทสมัยอยุธยา ที่ประดิษฐานอยู่บนยอดเขางู อายุราวพุทธศตวรรษที่ 21-22

รูปแบบภาพสลักพระพุทธรูปสมัยทวารวดีบนผนังถ้ำในเทือกเขางู โดยเฉพาะในถ้ำฤๅษีและถ้ำฝาโถ มีลักษณะคล้ายคลึงกับที่ถ้ำอชันตา ในศิลปะอินเดีย (ศักดิ์ชัย สายสิงห์ 2547; พิริยะ ไกรฤกษ์ 2553) ที่มีอายุอยู่ในพุทธศตวรรษที่ 11

นอกจากนี้ คติการสร้างศาสนสถานภายในถ้ำ ก็อาจได้รับอิทธิพลมาจากอินเดียเช่นเดียวกัน โดยเฉพาะศาสนสถานที่เจาะเข้าไปในภูเขาหรือดัดแปลงถ้ำเป็นศาสนสถาน หรือที่เรียกว่า “เจติยสถาน” ซึ่งพบมาตั้งแต่สมัยอินเดียโบราณ (พุทธศตวรรษที่ 3-6) โดยเฉพาะที่เป็นที่รู้จักกันโดยทั่วไปคือถ้ำในสมัยคุปตะ เช่น ถ้ำอชันตา ถ้ำเอลโลรา เป็นต้น หรืออาจจะเป็นเหตุผลด้านภูมิประเทศและความเชื่อที่สืบทอดกันมาตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลายในพื้นที่

จากตำแหน่งที่ตั้งและหลักฐานทางโบราณคดีร่วมสมัยในพื้นที่ใกล้เคียง สันนิษฐานได้ว่า ถ้ำที่เทือกเขางูในสมัยทวารวดีนั้น อาจถูกใช้เป็นศาสนสถานที่อยู่ห่างไกลจากชุมชนหรือเมือง ในลักษณะของ “วัดป่า” เมืองดังกล่าวอาจเป็นเมืองคูบัว ซึ่งเป็นเมืองสำคัญเมืองหนึ่งในวัฒนธรรมทวารวดี ที่อยู่ห่างออกไปทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ประมาณ 10 กิโลเมตร เช่นเดียวกับเมืองในวัฒนธรรมทวารวดีอื่นๆ ที่มักพบศาสนสถานบนเขาที่อยู่ไกลออกจากเมือง เช่น ถ้ำเขาสมอคอน จังหวัดลพบุรี ถ้ำเขาถมอรัตน์ เมืองศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ์ เป็นต้น

ทั้งนี้ ในพื้นที่ไม่ไกลจากเขางู ยังพบร่องรอยการตั้งถิ่นฐานของชุมชนสมัยทวารวดีอีกหลายแห่ง เช่น แนวคันดิน (ที่เชื่อกันว่าเป็นถนนโบราณ) เนินดินที่อาจเป็นพื้นที่ชุมชน (เพราะพบเครื่องมือเครื่องใช้จำนวนมาก เช่น ภาชนะดินเผา หินบด) ร่องรอยศาสนสถานก่ออิฐ ระฆังหินขนาดใหญ่ พระพิมพ์ดินเผา ในเขตตำบลเกาะพลับพลา เป็นต้น (กรมศิลปากร 2541: 25) 

ผู้เรียบเรียงข้อมูล-ผู้ดูแลฐานข้อมูล

บรรณานุกรม

กรมทรัพยากรธรณี. การจำแนกเขตเพื่อการจัดการด้านธรณีวิทยาและทรัพยากรธรณี จังหวัดราชบุรี. กรุงเทพฯ: บริษัท แอดวานซ์ วิชั่น เซอร์วิส จำกัด, 2551.

กรมศิลปากร. ราชบุรี. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, 2534.

สำนักงานโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติที่ 1 ราชบุรี กรมศิลปากร. คูบัว: ความสัมพันธ์กับชุมชนทวารวดีในบริเวณใกล้เคียง.กรุงเทพฯ: บริษัท สำนักพิมพ์สมาพันธ์ จำกัด, 2541.

กองโบราณคดี กรมศิลปากร. ทะเบียนโบราณสถานในเขตหน่วยศิลปากรที่ 2. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, 2538.

เกสรา จาติกวนิช. “พุทธประวัติในประติมากรรมทวารวดี.” วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต (สาขาวิชาประวัติศาสตร์ศิลปะ) บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2545.

ชะเอม แก้วคล้าย. “จารึกถ้ำฤาษีเขางูเมืองราชบุรี.” ใน จารึกในประเทศไทย เล่ม 1: อักษรปัลลวะ หลังปัลลวะ พุทธศตวรรษที่ 12-14, 68-71. กรุงเทพฯ: หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร, 2529.

เชษฐ์ ติงสัญชลี. “ศิลปะทวารวดี.” ใน ความก้าวหน้าในการศึกษาโบราณคดีและเมืองโบราณในวัฒนธรรมทวารวดี, 39-43. สุพรรณบุรี : สำนักงานศิลปากรที่ 2 สุพรรณบุรี กรมศิลปากร, 2546.

เด่นโชค มั่นใจ. สภาพทางธรณีวิทยาและการสำรวจความมั่นคงของหน้าผาหินบริเวณเขางู ตำบลเขางู อำเภอเมือง จังหวัดราชบุรี.สำนักธรณีวิทยา กรมทรัพยากรธรณี, 2550.

พิริยะ ไกรฤกษ์. ทวารวดีและศรีวิชัยในทัศนะของนักประวัติศาสตร์ศิลปะ. กรุงเทพฯ: ม.ป.พ., 25--?.

พิริยะ ไกรฤกษ์. รากเหง้าแห่งศิลปะไทย. กรุงเทพฯ: ริเวอร์บุ๊คส์, 2553.

พิริยะ ไกรฤกษ์. อารยธรรมไทย: พื้นฐานทางประวัติศาสตร์ศิลปะ เล่ม 1 ศิลปะก่อนพุทธศตวรรษที่ 19. กรุงเทพฯ: บริษัท อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง จำกัด (มหาชน), 2544.

ผาสุข อินทราวุธ. ทวารวดี: การศึกษาเชิงวิเคราะห์จากหลักฐานทางโบราณคดี. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์อักษรสมัย, 2542.

ยอร์ช เซเดส์. “หลักที่ 22 จารึกถ้ำฤาษีเขางูเมืองราชบุรี.” ใน ประชุมศิลาจารึกสยาม ภาคที่ 2: จารึกกรุงทวารวดี เมืองละโว้ และประเทศราชขึ้นแก่กรุงศรีวิชัย, 35. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์พิพรรฒนากร, 2472.

ยอร์ช เซเดส์. “จารึกที่ 22 จารึกในถ้ำฤษี เขางู.” ใน ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 2: จารึกทวารวดี ศรีวิชัย ละโว้ = Recueil des inscriptions du Siam deuxieme partie: inscriptions de Dvaravati, de Crivijaya et de Lavo, 20. กรุงเทพฯ:กรมศิลปากร, 2504.

ศักดิ์ชัย สายสิงห์. “การแบ่งยุคสมัยของงานประติมากรรมสมัยทวารวดี.” ใน ความก้าวหน้าในการศึกษาโบราณคดีและเมืองโบราณในวัฒนธรรมทวารวดี, 35-38. สุพรรณบุรี: สำนักงานศิลปากรที่ 2 สุพรรณบุรี กรมศิลปากร, 2546.

ศักดิ์ชัย สายสิงห์. ศิลปะทวารวดี: วัฒนธรรมพุทธศาสนายุคแรกเริ่มในดินแดนไทย. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์เมืองโบราณ, 2547.

สุภัทรดิศ ดิศกุล. “วิวัฒนาการของประติมากรรมสมัยทวารวดี.” วารสารโบราณคดี 5, 2 (ตุลาคม 2516): 195-207.

de Lajonquière, E.L. “Le domaine archaéologique de l'Indochine.” Bulletin de la archaéologiue de l'Indochine (1909),188-262.

de Lajonquière, M.L. “Essai d'inventaire archaéologique du Siam.” Bulletin de la archaeologiue de l'Indochine (1911-1912), 19-181.

ข่าวที่เกี่ยวข้อง

ข่าวที่เกี่ยวข้อง