วัดโน

ภูมิประเทศ

สภาพทั่วไป

โบราณสถานวัดโน (ร้าง) อยู่ในพื้นที่ทางฝั่งทิศเหนือของวัดนางโนหรือวัดมโนธรรมารามในปัจจุบัน และตั้งอยู่ริมแม่น้ำแม่กลองทางฝั่งทิศใต้ ภายในเขตเทศบาลตำบลม่วงชุม ใกล้กับตัวจังหวัดกาญจนบุรี (อยู่ตรงข้ามฝั่งแม่น้ำแม่กลองกับตัวจังหวัด) สภาพพื้นที่เป็นที่ราบริมแม่น้ำแม่กลอง เกิดจากการทับถมของตะกอนน้ำพาในยุคควอเทอร์นารี

ความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง

ทางน้ำ

แม่น้ำแม่กลอง

สภาพธรณีวิทยา

สภาพพื้นที่เป็นที่ราบริมแม่น้ำแม่กลอง เกิดจากการทับถมของตะกอนน้ำพาในยุคควอเทอร์นารี

ยุคทางโบราณคดี

สมัย/วัฒนธรรม

ประวัติการศึกษา

ชื่อผู้ศึกษา : อานนท์ เรืองเทศ

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2551, พ.ศ.2552

วิธีศึกษา : ขุดแต่ง

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

ชื่อผู้ศึกษา : 66 ผู้สร้าง 2009 (หจก.)

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2553

วิธีศึกษา : บูรณปฏิสังขรณ์, เสริมความมั่นคง

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

ประเภทของแหล่งโบราณคดี

สาระสำคัญทางโบราณคดี

วัดมโนธรรมารามหรือวัดนางโนเป็นวัดราษฎร์ สังกัดคณะสงฆ์มหานิกาย ก่อตั้งวัดเมื่อ พ.ศ.2501 ได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมา พ.ศ.2510 ตามประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานของกรมศิลปากร เรียกโบราณสถานที่ปรากฏอยู่ในวัดนางโนว่า “วัดโน (ร้าง)”

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้เสด็จพระราชดำเนินประภาสต้นน้ำตกไทรโยค จ.กาญจนบุรี ตอนช่วงพระองค์เสด็จกลับโดยทรงเรือพระที่นั่งล่องตามแม่น้ำแม่กลอง เมื่อถึงต้นโพธิ์ใหญ่ท่าน้ำวัดนางโน ทรงรับสั่งให้จอดเรือพระที่นั่งแล้วทอดพระเนตรสำรวจบริเวณวัด ในเวลานั้นวัดนางโนมีสภาพรกร้าง จึงมิได้เสด็จขึ้นมาบนวัด ก่อนเสด็จกลับพระองค์ได้ครัสว่า “ถ้ามีโอกาสจะกลับมาบูรณะวัดนี้ให้เจริญรุ่งเรืองต่อไป”

จากประวัติที่เล่าขานกันและหลักฐานทางโบราณคดีชี้ให้เห็นว่า วัดโนหรือวัดมโนธรรมารามสร้างขึ้นมาตั้งแต่สมัยอยุธยาตอนต้น ชื่อผู้สร้างวัดไม่ปรากฏแน่ชัด คงเจริญรุ่งเรืองอยู่จนทรุดโทรมลงเมื่อครั้งศึกสงครามระหว่างไทยกับพม่า เมื่อเกิดสงครามประชาชนในหมู่บ้านก็อพยพหนีไปอาศัยอยู่ในถิ่นที่อื่น วัดก็ร้างไป จนเมื่อสงครามสงบ ประชาชนก็กลับมาอยู่ถิ่นเดิม และได้ช่วยกันบูรณปฎิสังขรณ์วัดนี้อีกครั้ง โดยมีผู้หญิงชื่อ “นางโน” เป็นหัวเรี่ยวหัวแรง ชาวบ้านจึงเรียกวัดนี้ ว่า “วัดนางโน” ตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา

มีเรื่องราวเล่าขานกันว่า เมื่อครั้งที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จประภาสต้นน้ำตกไทรโยค จ.กาญจนบุรี ตอนช่วงพระองค์เสด็จกลับโดยทรงเรือพระที่นั่งล่องตามแม่น้ำแม่กลอง เมื่อถึงต้นโพธิ์ใหญ่ท่าน้ำวัดนางโน ทรงรับสั่งให้จอดเรือพระที่นั่งแล้วทอดพระเนตรสำรวจบริเวณวัด ในเวลานั้นวัดนางโนมีสภาพรกร้าง จึงมิได้เสด็จขึ้นมาบนวัด ก่อนเสด็จกลับพระองค์ได้ครัสว่า “ถ้ามีโอกาสจะกลับมาบูรณะวัดนี้ให้เจริญรุ่งเรืองต่อไป”

เมื่อ พ.ศ.2500 ได้มีประชาชนในหมู่บ้านและหมู่บ้านข้างเคียง ได้มองเห็นความสำคัญของปูชนียวัตถุสถานอันเก่าแก่และสำคัญของวัด จึงได้ยื่นเรื่องต่อทางสังฆมนตรี ขอยกฐานะวัดนางโนซึ่งเป็นวัดร้าง ไม่มีพระภิกษุสงฆ์จำพรรษาอยู่ให้เป็นวัดที่มีพระสงฆ์ เมื่อวันที่ 22 เมษายน 2502 ในปัจจุบันวัดมโนธรรมารามเป็นสถานที่ปฎิบัติธรรมสำนักวิปัสสนากรรมฐานสำคัญแห่งหนึ่งของจังหวัดกาญจนบุรี

แผนผังสิ่งก่อสร้างต่างๆ ของวัด ไม่ได้วางตัวตามแนวทิศ แต่วางตัวเอียงไปตามแนวแม่น้ำแม่กลองที่ไหลผ่านด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนือ

โบราณสถานที่สำคัญ ได้แก่ พระปรางค์ พระพุทธไสยาสน์ และอุโบสถเก่า ซึ่งล้วนแล้วแต่อยู่ในระดับต่ำกว่าพื้นใช้งานปัจจุบันประมาณ 2 เมตร

พระปรางค์ ตั้งอยู่ภายในวิหารคดที่มุงหลังคาด้วยกระเบื้องกาบกล้วย มีช่องประตูวิหาร 3 ด้าน (ด้านทิศตะวันตกไม่มีประตู เนื่องจากเป็นวิหารพระพุทธไสยาสน์) แผนผังวางตัวเอียงไปตามแนวทิศเฉียงตามแม่น้ำแม่กลองที่ไหลผ่านด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนือ

พระปรางค์ก่อด้วยอิฐถือปูน ปัจจุบันฉาบปูนตั้งแต่ส่วนเรือนธาตุขึ้นไปและทาสีขาว ผังสี่เหลี่ยมจัตุรัส กว้างด้านละ 10.5 เมตร สูง 19.9 เมตร (พระปรางค์สูง 17 เมตร นภศูลสูง 2.9 เมตร) ส่วนฐานเป็นฐานบัวคว่ำ-บัวหงาย ย่อมุม ซ้อนกัน 3 ชั้น ตั้งอยู่บนฐานเขียง ในส่วนของชั้นเรือนธาตุมีลักษณะเป็นเรือนธาตุย่อมุม ตั้งอยู่บนฐานบัวลูกแก้วอกไก่ บริเวณตอนกลางของเรือนธาตุแต่ละด้านมีซุ้มจระนำ 4 ทิศ ถัดจากส่วนเรือนธาตุขึ้นไปเป็นส่วนยอดของพระปรางค์มีลักษณะเป็นยอดทรงแท่งเพรียวคล้ายฝักข้าวโพด มีแถบนุนคาดเป็นรัดประคดและปิดประดับด้วยกลีบขนุนและบัวแถลงเป็นชั้นวิมาน 5 ชั้น ส่วนบนสุดเป็นนภศูลโลหะ

จากผลการขุดแต่งทางโบราณคดีพบว่าพระปรางค์องค์นี้สร้างหรือซ่อมขึ้นในช่วงสมัยอยุธยาตอนปลายเป็นอย่างน้อย ราวพุทธศตวรรษที่ 23 ด้านในองค์ปรางค์ปัจจุบันปรากฏร่องรอยขององค์ปรางค์ในสมัยก่อนหน้า ซึ่งอาจเป็นปรางค์ที่มีรูปแบบศิลปะแบบสมัยอยุธยาตอนต้น สอดคล้องกับประวัติและตำนานของวัดที่กล่าวว่าวัดนี้สร้างมาตั้งแต่ครั้งสมัยอยุธยาตอนต้น

ภายในระเบียงคดประดิษฐานพระพุทธรูปปางมารวิชัยอยู่โดยรอบ (ยกเว้นส่วนที่เป็นวิหารพระพุทธไสยาสน์)

พระพุทธไสยาสน์ ตั้งอยู่ภายในวิหารตามแนวระเบียงคดด้านทิศตะวันตกของพระปรางค์ ตัววิหารก่ออิฐฉาบปูน หลังคามุงด้วยกระเบื้องกาบกล้วยดินเผา

พระพุทธไสยาสน์หันพระเศียรไปทางทิศใต้ (หรือทิศตะวันตกเฉียงใต้ เนื่องจากหันสิ่งก่อสร้างตามแนวแม่น้ำแม่กลอง) ก่อด้วยอิฐฉาบปูนลักษณะแบบพระพุทธรุปสมัยอยุธยา มีขนาดความยาวประมาณ 13 เมตร สูงประมาณ 4 เมตร ปัจจุบันทาสีด้วยสีทอง (ปิดทอง?) เดิมด้านหลังองค์พระตรงที่ชิดกับผนังวิหารถูกลักลอบขุดเจาะหาโบราณวัตถุ ตั้งแต่พระเศียรถึงพระบาทปรากฏร่องรอยการซ่อมแซมเป็นบางส่วน

อุโบสถเก่า อยู่ด้านทิศตะวันตกเฉียงเหนือของพระปรางค์ นอกระเบียงคด หันหน้าไปยังทิศตะวันออกเฉียงเหนือสู่แม่น้ำแม่กลอง ปัจจุบันได้รับการบูรณปฏิสังขรณ์แล้ว (ราว พ.ศ.2551-2552) เป็นฐานอาคารก่ออิฐถือปูน ยาวประมาณ 17 เมตร กว้างประมาณ 7 เมตร ปัจจุบันทาสีน้ำตาลหรือสีอิฐ ด้านบนทำเป็นห้องโปร่ง เสาก่ออิฐ ไม่มีผนัง ยกเว้นด้านท้ายที่ประดิษฐานพระพุทธรูปสมัยปัจจุบัน หลังคาเป็นเครื่องไม้มุงกระเบื้องดินเผา มีการก่อพนักหรือรั้วเตี้ยๆ เจาะช่องสี่เหลี่ยมตลอดแนวล้อมพื้นที่อาคารด้านบน

เบื้องซ้ายด้านหน้าของอุโบสถเก่า เป็นที่ตั้งของปรางค์องค์เล็ก ทาด้วยสีขาว ลักษณะทางสถาปัตยกรรมคล้ายคลึงกับพระปรางค์ประธาน (คงสร้างขึ้นคราวหลัง) ภายในมีโกฏิโลหะบรรจุอยู่

นอกจากโบราณสถานต่างๆ แล้ว ภายในวัดยังปรากฏสิ่งก่อสร้าง รูปเคารพตามศาสนาความเชื่อต่างๆ ของไทยอีกหลายองค์ รวมถึงบุคคลสำคัญต่างๆ เช่น พระศรีอริยเมตตรัย เจ้าแม่กวนอิม พระพรหม พระสังกัจจายน์ เห้งเจีย พระบรมรูปหล่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวและพระรูปหล่อพระราชายาเจ้าดารารัศมี แม่ย่านางโน แม่ย่าตะเคียนทอง รวมถึงกายสังขารของหลวงพ่อแบน กนฺตสาโร (พระครูประสิทธิธรรมญาณ) ที่ไม่เน่าเปื่อย ประดิษฐานอยู่ภายในวิหารหลวงพ่อแบน

ผู้เรียบเรียงข้อมูล-ผู้ดูแลฐานข้อมูล

บรรณานุกรม

กรมศิลปากร. ระบบฐานข้อมูลแหล่งมรดกศิลปวัฒนธรรมและระบบภูมิสารสนเทศ โครงการสำรวจแหล่งมรดกทางศิลปวัฒนธรรม. (ออนไลน์) เข้าถึงเมื่อ 1 กันยายน 2560. แหล่งที่มา http://www.gis.finearts.go.th/gisweb/viewer.aspx

ข่าวที่เกี่ยวข้อง