เขาปินะ

ภูมิประเทศ

สภาพทั่วไป

เขาปินะเป็นภูเขาหินปูนลูกโดด มีความสูงประมาณ 100 เมตร ตั้งอยู่ในเขตพื้นที่ราบลุ่มแม่น้ำตรัง บริเวณเชิงเขาเป็นที่ตั้งของวัดเขาปินะ  ทิศตะวันออกของเขาปินะติดคลองเล็กๆ  ชื่อ คลองขี้สียด ในอดีตคาดว่าเขาปินะน่าจะเป็นที่ราบไปจดทะเลและคงมีป่าชายเลนมาจรดเชิงเขา  เนื่องจากเคยขุดพบสมอเรือโบราณในทุ่งบริเวณเขาลูกนี้  เขาปินะประกอบด้วยถ้ำหลายถ้ำตั้งอยู่ลดหลั่นกัน แบ่งได้เป็น 6 ระดับ ลักษณะภายในเป็นโพรงสามารถเดินทะลุถึงกันและทะลุออกหน้าผาชันหลายช่อง  มีบันไดคอนกรีตลัดเลาะไปตามระดับความสูงของถ้ำ มีการติดไฟฟลูออเรสเซนต์และเดินสายไฟโยงไปตามที่ต่างๆ ในถ้ำ บางถ้ำมีการปรับระดับพื้นและทำพื้นปูนซีเมนต์ (สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม 2565; กรมศิลปากร 2565)

ปัจจุบันถ้ำเขาปินะอยู่ในอาณาบริเวณของวัดเขาปินะ ปากถ้ำที่พบหลักฐานทางโบราณคดีหันหน้าออกทิศใต้ หรือหันหน้าออกทางวัด วัดเขาปินะและท้องถิ่น ดูแลรักษาหลักฐานทางโบราณคดีและสิ่งแวดล้อมในถ้ำเป็นอย่างดี แต่ก็มีร่องรอยขีดเขียนข้อความของนักท่องเที่ยวบนผนังถ้ำ

ความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง

ทางน้ำ

แม่น้ำตรัง, คลองหยี, คลองขี้เสียด

สภาพธรณีวิทยา

ภูเขาหินปูนลูกโดด กลุ่มหินราชบุรี ยุคเพอร์เมืยน อายุประมาณ 245-286 ปีมาแล้ว (กรมทรัพยากรธรณี 2550)

ยุคทางโบราณคดี

สมัย/วัฒนธรรม

อายุทางโบราณคดี

ประวัติการศึกษา

ประเภทของแหล่งโบราณคดี

สาระสำคัญทางโบราณคดี

เขาปินะ เป็นภูเขาหินปูน มีความสูงประมาณ 100 เมตร มีถ้ำใหญ่น้อยสลับซับซ้อน ซึ่งเป็นถ้ำที่มีความสวยงามและเป็นสถานที่ท่องเที่ยวที่สำคัญแห่งหนึ่งของจังหวัดตรัง และเป็นสถานที่ที่เคยรับเสด็จพระเจ้าอยู่หัวถึง 2 รัชกาล คือ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 และพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7 รวมถึงพระบรมวงศานุวงศ์และบุคคลสำคัญอีกจำนวนมาก ที่เคยมาเที่ยวชมถ้ำแห่งนี้ เช่น สมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ เสด็จเมื่อวันที่ 31 พฤษภาคม พ.ศ.2445 (ร.ศ.121) โดยเฉพาะรัชกาลที่ 6 เสด็จมาถึง 2 ครั้ง ครั้งแรกเมื่อวันที่ 19 พฤษภาคม พ.ศ.2452 ครั้งที่ 2 เมื่อวันที่ 30 มิถุนายน พ.ศ.2458 ส่วนรัชกาลที่ 7 เสด็จมาเมื่อวันที่ 10 กุมภาพันธ์ พ.ศ.2471 และทรงจารึกพระปรมาภิไธยย่อ ปปร.ไว้ที่หน้าผาชั้นบนสุด (กรมศิลปากร 2565; ภาณุวัฒน์ เอื้อสามาลย์ และคณะ 2561: 129)

ถ้ำขนาดใหญ่น้อยของเขาปินะ สามารถแบ่งได้เป็น 6 ระดับ และได้พบหลักฐานทางโบราณคดีและประวัติศาสตร์ท้องถิ่น คือ

     ระดับที่ 1 เรียกว่า “ถ้ำน้ำ” พื้นถ้ำต่ำกว่าระดับพื้นดิน มีน้ำขังตลอดปี และมีทางถ้ำไหลลอดภูเขา

     ระดับที่ 2 พื้นถ้ำสูงจากพื้นดินประมาณ 3 เมตร ภายในจะมีถ้ำอยู่ 3 ถ้ำ คือ ถ้ำฤาษี อยู่ทางด้านทิศตะวันตกเฉียงใต้ เดิมเรียก “ถ้ำกระดูก” เพราะพบกระดูกคนโบราณ ครั้นเมื่อ พ.ศ. 2495 พระใบฎีกานิมิต สุมงฺคลโล ได้ให้เก็บกระดูกเผาไฟแล้วก่อรูปฤๅษีประดิษฐานไว้ปากถ้ำ ส่วนอีกถ้ำคือ “ถ้ำแกลบ” และอีกถ้ำไม่ปรากฏชื่อ ตั้งอยู่ระหว่างถ้ำแกลบและถ้ำฤาษี

     ระดับที่ 3 เรียกว่า “ถ้ำพระบรรทม” เพราะมีพระพุทธรูปปางไสยาสน์ สร้างในสมัยท่านขุนไกรเป็นเจ้าอาวาสวัดเขาปินะ ก่อด้วยปูนเพชร ฝีมือนายช่างชื่อ นายนุ้ย สุวรรณคีรี บ้านควนขัน อำเภอเมืองตรัง

     ระดับที่ 4 “ถ้ำพระองค์กลาง” มีพระพุทธรูปปูนปั้นประดิษฐานอยู่ 5 องค์ ก่อด้วยปูนเพชร เป็นพระพุทธรูปที่มีมาตั้งแต่เมื่อใดไม่ปรากฏ มีตำนานกล่าวถึงการสร้างพระพทุธรูปว่า พระภิกษุสงฆ์และอุบาสกจากเมืองไทรบุรีที่เลื่อมใสในพระพุทธศาสนา ได้โดยทางโดยเรือมาบูชาและบูรณะพระบรมธาตุเมืองนครศรีธรรมราช แต่เมื่อมาถึงตำบลนี้ได้ทราบข่าวว่าพระเจ้าจันทรภาณุได้บูรณะพระบรมธาตุเสร็จแล้ว จึงได้หยุดพักแรมที่บริเวณเขาปินะและได้รวมกันสร้างพระพุทธรูปขึ้น 5 องค์ พร้อมทั้งนำทรัพย์สินบรรจุไว้ภายในเพื่อเป็นพุทธบูชา (สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม 2565)

     ระดับที่ 5 “ถ้ำเจดีย์” สูงจากพื้นราบประมาณ 20 เมตร ประดิษฐานเจดีย์ขนาดล็ก ไม่ปรากฏว่าสร้างขึ้นในสมัยใด เดิมมีสภาพทรุดโทรมมาก จนได้รับการบูรณะใหม่ในสมัยท่านขุนไกรเป็นเจ้าอาวาส ใน พ.ศ.2466 ลูกหลานขุนไกรได้ก่อบัวเพื่อบรรจุอัฐิของท่านไว้ในถ้ำแห่งนี้ ส่วนด้านหลังของบัวมีรูปปั้นจำลองของขุนนัยนาปยา กำนันผู้ดูแลเขาปินะในระยะที่วัดเขาปินะร้าง

     ระดับที่ 6 มีถ้ำอยู่ 4 ถ้ำ ได้แก่ "ถ้ำลม" "แอ่งน้ำธรรมชาติ" "ถ้ำหอยโข่ง" และ "ถ้ำจำปา" หรือ "ถ้ำเสวย" ภายในถ้ำหอยโข่งเคยพบโบราณวัตถุหลายอย่าง เช่น ขวานหินขัด และหม้อสามขา เป็นต้น ส่วนถ้ำจำปา เมื่อ พ.ศ.2453 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้เสด็จประพาสและมาเสวยพระกระยาหารที่ถ้ำแห่งนี้ จึงเรียกว่า ถ้ำเสวย ใน พ.ศ.2471 พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ลงพระปรมาภิไธยย่อ “ปปร” และ "๑๐/๑๐/๗๑" ไว้ที่ผนังถ้ำ (กรมศิลปากร 2565; ภาณุวัฒน์ เอื้อสามาลย์ และคณะ 2561: 129)

ปัจจุบันแหล่งโบราณคดีอยู่ในอาณาบริเวณของวัดเขาปินะ ที่ตั้งวัดขึ้นเมื่อ พ.ศ.2400 ได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมา เมื่อ 10 เมษายน 2515 (สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ 2565)

ผู้เรียบเรียงข้อมูล-ผู้ดูแลฐานข้อมูล

บรรณานุกรม

กรมทรัพยากรธรณี. การจำแนกเขตเพื่อการจัดการด้านธรณีวิทยาและทรัพยากรธรณีจังหวัดตรัง. กรุงเทพฯ: หจก. ไอเดีย สแควร์,2550.

กรมศิลปากร. "เขาปินะ (ถ้ำเขาปินะ)" ระบบภูมิสารสนเทศ แหล่งมรดกทางศิลปวัฒนธรรม. (ออนไลน์). เข้าถึงเมื่อ 17 มกราคม 2565. เข้าถึงจาก http://gis.finearts.go.th/fineart/

ภาณุวัฒน์ เอื้อสามาลย์, ศิริพร สังข์ศิริ,  และธวัชชัย ชั้นไพศาลศิลป์. 247 โบราณสถานภาคใต้ที่ขึ้นทะเบียนแล้วและข้อมูลหลักฐานใหม่ทางโบราณคดี. นครศรีธรรมราช : สำนักศิลปากรที่ 12 นครศรีธรรมราช, 2561.

สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. "ถ้ำเขาปินะ" ระบบฐานข้อมูลสิ่งแวดล้อมธรรมชาติ. (ออนไลน์). เข้าถึงเมื่อ 19 มกราคม 2565. เข้าถึงจาก https://naturalsite.onep.go.th/site/detail/427

สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ. ระบบทะเบียนวัด. (ออนไลน์). เข้าถึงเมื่อ 19 มกราคม 2565. เข้าถึงจาก http://binfo.onab.go.th/Temple/Temple-List-view.aspx

ข่าวที่เกี่ยวข้อง