ภูเขาสาย

ภูมิประเทศ

สภาพทั่วไป

ภูเขาสายเป็นภูเขาหินปูนลูกโดด ภูเขาห่างจากแม่น้ำตรังมาทางทิศตะวันตกประมาณ 500 เมตร สภาพทั่วไปบนเขาเป็นป่าโปร่ง พื้นที่โดยรอบเขาเป็นพื้นที่เกษตรกรรม ถ้ำและเพิงผาที่พบหลักฐานทางโบราณคดีอยู่ทางพื้นที่ทางทิศตะวันตกของภูเขา ปากถ้ำหันไปทางทิศตะวันตก ปัจจุบันบริเวณถ้ำภูเขาสายเป็นที่ตั้งของสำนักสงฆ์ถ้ำเขาสาย

ความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง

ทางน้ำ

คลองหยี, แม่น้ำตรัง

สภาพธรณีวิทยา

ภูเขาหินปูนยุคเพอร์เมียน กลุ่มหินราชบุรี อายุ 245-286 ล้านปีมาแล้ว (กรมทรัพยากรธรณี 2550)

ยุคทางโบราณคดี

สมัย/วัฒนธรรม

อายุทางโบราณคดี

ประวัติการศึกษา

ประเภทของแหล่งโบราณคดี

สาระสำคัญทางโบราณคดี

ที่มาของชื่อภูเขาสาย มีตำนานเล่าว่า ในสมัยแรกเริ่มสร้างพระบรมธาตุนครศรีธรรมราช ชาวบ้านแถบหัวเมืองปักษ์ใต้กลุ่มหนึ่ง ได้นำแก้วแหวนเงินทองและของมีค่าต่าง ๆ จะไปร่วมสร้างพระบรมธาตุ แต่พอมาถึงสถานที่แห่งนี้ก็ทราบข่าวว่าพระบรมธาตุสร้างเสร็จแล้ว ถึงไปก็สายเกินไป ชาวบ้านจึงนำของมีค่าเหล่านั้นไปไว้ในถ้ำแล้วให้ชื่อว่า “ถ้ำเขาสาย” (ภาณุวัฒน์ เอื้อสามาลย์ 2561: 123) ในบรรดาของมีค่าเหล่านั้นรวมถึงพระพิมพ์ต่าง ๆ ด้วย

จากการศึกษาทางโบราณคดี พบหลักฐานหลายยุคสมัย ตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์ เช่น เครื่องมือหิน ชิ้นส่วนหม้อสามขา ชิ้นส่วนภาชนะดินเผา กระจายอยู่ภายในถ้ำต่าง ๆ นอกจากนี้ยังพบพระพิมพ์ดินดิบบริเวณถ้ำทางทิศตะวันออก อายุราวพุทธศตวรรษที่ 13-15 เป็นโบราณวัตถุเนื่องในศาสนาพุทธฝ่ายมหายาน ซึ่งอาจเป็นหลักฐานว่าในช่วงเวลาดังกล่าว มีผู้นับถือพุทธศาสนานิกายมหายานเดินทางมาจากประเทศอินเดียได้ใช้แม่น้ำตรังเป็นเส้นทางข้ามคาบสมุทร และมาแวะพักในชุมชนบริเวณนี้ โดยอาจมีความสัมพันธ์กับแหล่งโบราณคดีลุ่มแม่น้ำตรังที่อยู่ใกล้เคียงกันตาม เช่น ถ้ำเขาปินะ และถ้ำเขานุ้ย

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ เมื่อครั้งเสด็จมาตรวจราชการแหลมมลายู ร.ศ.121 ได้เสด็จประพาสเขาสาย ในวันพฤหัสบดีที่ 29 พฤษภาคม ร.ศ.121 (พ.ศ.2445) ทรงบันทึกไว้ว่า

“...ถึงเขาสาย ปากถ้ำสูงกว่าพื้นดินสัก ๘ วา เป็นผาชัน... รวมเทวรูปที่ได้ ๖ ชนิด คือ ๑.รูปพระโพธิสัตว์สี่กรนั่งขัดสมาธิ ๒.รูปอย่างเดียวกันแต่ขนาดย่อม ๓.รูปพระโพธิสัตว์สองกรนั่งห้อยพระบาท ๔.รูปพระโพธิสัตว์สองกรยืน ๕.รูปพระพุทธเจ้านั่งขัดสมาธิ ๖.รูปย่างเดียวกันแต่องค์เล็ก ยังมีอีกที่ไม่รู้ว่าอะไรเป็นที่เม็ดยอดอะไรก็มี มีลายชิ้นอะไรแตกๆ มีตราหนังสือ และมีขอบไม่ซ้ำกับรูปแบบที่ได้ชัดเจนนั้นก็มี...” (ภาณุวัฒน์ เอื้อสามาลย์ 2561: 123)

ใน พ.ศ.2453 (ร.ศ.128) พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวฯ เสด็จทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจในหลายพื้นที่และได้เสด็จถ้ำเขาสายด้วย ใน 23 มิ.ย.2478 กรมศิลปากรได้ขึ้นทะเบียนโบราณสถานภูเขาสาย เป็นโบราณสถานของชาติ

มีเรื่องเล่าการค้นพบพระพิมพ์ เมื่อ 60 - 70 ปีก่อนว่า มีชาวบ้านมาเลี้ยงวัวในพื้นที่ใกล้ถ้ำและได้ยินเสียงตำครกดังออกจากถ้ำ พอเข้าไปดูก็ไม่มีใคร พบแต่พระพิมพ์วางอยู่บนหินจำนวนมาก จึงได้นำกลับบ้าน แต่พอรุ่งเช้าปรากฏว่าพระกลับมาที่ถ้ำเหมือนเดิม เมื่อมีคนอื่นเอาไปก็เป็นเหมือนกันอีกจึงเรียก "พระผีทำ" และมีความเชื่อว่าเป็นโบราณวัตถุมีอาถรรพ์รักษา ใครเอาไปจะมีอันเป็นไป

ผู้เรียบเรียงข้อมูล-ผู้ดูแลฐานข้อมูล

บรรณานุกรม

กรมทรัพยากรธรณี. การจำแนกเขตเพื่อการจัดการด้านธรณีวิทยาและทรัพยากรธรณีจังหวัดตรัง. กรุงเทพฯ: หจก. ไอเดีย สแควร์, 2550.

กรมศิลปากร. "ภูเขาสาย(ถ้ำเขาสาย)" ระบบภูมิสารสนเทศ แหล่งมรดกทางศิลปวัฒนธรรม. (ออนไลน์). เข้าถึงเมื่อ 17 มกราคม 2565. เข้าถึงจาก http://gis.finearts.go.th/fineart/

ภาณุวัฒน์ เอื้อสามาลย์, ศิริพร สังข์ศิริ,  และธวัชชัย ชั้นไพศาลศิลป์. 247 โบราณสถานภาคใต้ที่ขึ้นทะเบียนแล้วและข้อมูลหลักฐานใหม่ทางโบราณคดี. นครศรีธรรมราช : สำนักศิลปากรที่ 12 นครศรีธรรมราช, 2561.

ข่าวที่เกี่ยวข้อง